Türkiye, İran ile arasında kriz haline gelen ve 5 milyar dolarlık ihracatı riske atan akaryakıt farkı ve geçiş ücreti gerginliği için oyun planını hazırladı. 1994 yılından bu yana her geçişte ücret ödediği İran’a son 10 yılda 1 milyar 56 milyon dolarlık ödeme yapan Türkiye, İran geçiş ücretini indirmedikçe, geri adım atmayacak. İran’ın fiyat artırması durumunda da aynı hamleyi yapıp eşit oranda fiyat artırmaya devam edecek.
İran’a alternatif yaratmak adına bölgeye, özellikle de Türki Cumhuriyetlere ulaşmak için Gürcistan ve Azerbaycan üzerinden Ro-ro’lar ile nakliye yapmak için adım atmayı planlayan Uluslararası Nakliyeciler Birliği bugün iki önemli görüşme yapacak. Bugün zengin Azeri bir işadamlarıyla görüşmeye başlayacak olan Uluslararası Nakliyeciler Birliği İran’dan gelen dernek temsilcileriyle de geçiş ücretlerini tartışmak için masaya oturacak.
AZERİ YATIRIMCILARLA GÖRÜŞÜLECEK
Azeri yatırımcının netleşmesiyle birlikte Hazar Denizi’nde yapılacak yatırım şu an sadece tren vagonu taşımaya yönelik olan Ro-ro’ların yenilenmesini kapsıyor. Yatırım kapsamında 200 tır kapasiteli Ro-ro’ların alınması planlanıyor. Türk tarafı şimdiden Gürcistan, Azerbaycan ve Türkmenistan’a İran’dan kayabilecek tır trafiği konusunda bilgilendirme yapmış durumda. Şu anda oradan yılda geçen araç sayısı sadece yılda 3 bin.
UND İcra Kurulu Başkanı Fatih Şener‘in verdiği bilgilere göre şu an İran üzerinden transit olarak geçiş yapan Türk tır sayısı 43 bini buluyor. Bu tırlar çoğunlukla Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan’a taşımacılık yapıyor. Gürcistan, Azerbaycan ve Hazar üzerinden aynı bölgeye ulaşan Türk tır sayısı ise sadece 3 bin. Türkiye’yi transit kullanan İran araçları sayısı ise 45 bin. Bu araçlar Türkiye üzerinden Gürcistan, Avrupa, Orta Doğu’ya gidebiliyor.
‘DELİ DUMRUL VERGİSİ’
İran’dan bir heyet 10 gün önce Türkiye aralarındaki krizi görüşmek üzere bugün Türkiye’ye geliyor. İki ülkenin Nakliyeciler Birliği yetkilileri 20 yıldır uygulanan bu ücretleri konuşmak üzere bir araya gelecek. UND İcra Kurulu Başkanı Fatih Şener “Türkiye 10 yılda ödediğimiz parayı geri alana kadar bu kararından geri atmamalı. Bunun adı Deli Dumrul Vergisi” diyor.
KRİZ NASIL BAŞLADI?
1994 yılında İran ile bir anlaşma imzalayan Türkiye, İran üzerinden geçerken ülkeye yakıt fiyat farkı ve geçiş ücreti ödemeyi kabul etti. Karşılığındaysa bir talebi olmadı. Yani parayı sadece İran’dan geçen Türk tırları ödedi. Türkiye’yi kullanan İran tırları ise hiçbir ödeme yapmadı.
Son krize kadar bu anlaşma kapsamında ödenen ücretler şöyleydi:
•Türk tırları transit olarak kullanmak istediklerinde İran’a hem girer, hem de çıkarken 487 Euro geçiş ücreti ödüyordu.
•İran “Senin ülkende yakıt 2 dolar bende 18 sent” diyerek tırın Türkiye’ye dönüşünde deposunda kalan her litre benzin için 1 dolar ücret talep ediyordu. (Fatih Şener Türk tırların daha iyi rekabet edebilmesi için Türkiye’nin sadece tırlara gümrükte 1 dolardan benzin sattığını söylüyor. Yani Türk tırlar İran’dan aldıkları yakıtta hem 1 dolar vergi, hem de yakıtın ücretini ödemek için zarar giriyor)
•İran’ın 18 sent ödediği yakıt fiyatıyla rekabet edebilmelerinin olanaksızlığına dikkat çeken Şener, “Bizim İran kullanarak gönderdiğimiz ihracat pazarlarımızın yüzde 85’i İran’ın elinde. İranlı araba buraya boş gelse, yükü alıp geri getirse bile karlı” diyor.
Tüm bu ödenen ücretlerin yüksekliğiyle baş etmekte zorlanan bazı Türk nakliye firmaları, çözümü yükü sınıra kadar taşıyıp sonra İranlı tırlara devretmekte buldu. Türki Cumhuriyetlere giden 13 bin 800 Türk tırı yükünü İran tırlarına devretti. Türkiye’den Türkmenistan’a bir malın 10 bin dolar civarı bir paraya gittiğini dile ettiren Şener “Siz 100 bin dolarlık bir mal veriyorsunuz diyelim. Bunun 10 bin doları karsa bunu da İranlı’ya veriyorsunuz. Mal ihraç etmek için hizmet ithal ediyorsunuz. Bu çok acıklı bir tablo” dedi.
‘TURİSTE TUVALET 5 TL OLUR MU?’
Durumu “Bir ülkeye gittiğinizde size özel fiyat olmaz. Burada ‘Tuvalet 1 TL Turist 5 TL yazmış. Bu olmaz’ diyerek açıklayan Şener, “Türkiye’nin İran araçlarına yapmadığı tek şey kırmızı halı sermekti” diye açıklayan Şener, “20 yıl ödediğiniz paraya itiraz etmek için neden bugünü beklediniz?” yönündeki sorumuzu şöyle cevapladı:
“Ben göreve başlayalı 1 yıl oldu. ‘Niçin’ diye sordum. Uluslararası bir toplantıda iki ülkenin müsteşarları bir aradayken bu soruyu yönelttim. Türk tarafından ‘Ücret çok yüksek. Kur ve petrol fiyatı değişti. Tutarı gözden geçirelim’ talebi gelirken ben söz alıp “Biz bu parayı niçin ödüyoruz” diye sordum. Ödemek istemediğimizi söyledim. Arada bana ne demek istediğimi sordular. Neden ödediğimize bir cevap bulamadık. Ardından görüşmeler başladı.”
2013 yılı Kasım ayında bir kez daha görüşmek üzere bir araya gelen Türk ve İran tarafları İran’ın süre istemesi üzerine müzakereyi Şubat ayına erteledi. Şubat ayında yine müsteşar yardımcıları seviyesinde geçen buluşmada İran’ın sanki hiçbir şey konuşulmamış, konuyu ilk kez duyuyormuş gibi davrandığını ifade eden Şener, “Sıfırdan tartışmalara başladılar. Nisan’a kadar yine süre istediler. Nisan’da geldiklerinde talepleri kabul etmediler. O günden bu güne Türkiye bu konuda hazırlıklara başladı. 1 Ekim’de uygulanacaktı. 10 Ekim’e kaldı. Türkiye de para talep etmeye başladı.”
BU KEZ TARİFELER ÇİFT TARAFLI ARTTI
Ve sonrasında tariflerdeki değişiklikler ve artışlar şu şekilde oldu:
•Türkiye ve İran transit kullanımlarda geçiş ücretini kilometre hesabına göre talep ediyor. Bir uçtan diğer uca uzunluğu 1900 kilometre olan İran, Türkiye’den20 yıldır 487 dolar alırken, uzunluğu 1700 kilometre olan Türkiye de İran tırlarından 407 Euro talep etmeye başladı.
•İran bu kararın hemen 2 saat sonrasında geçiş ücretini 2 kat artırdığını açıkladı.
•İran ülkeden çıkan Türk tırların deposunda kalan her bir litre için aldığı 1 doları 2 dolara çıkarttı.
İran’a geçişler için geçen yıl 82 milyon 600 bin dolar bu yıl 123 milyon dolar ödeyen Türkiye’nin bu yıl fiyatların artması nedeniyle 248 milyon dolar para ödeyebilir. Şener bu tutarın “10 yılda da 2.5 milyar dolar ödeyeceğiz bu işe “ diyor.
İran’ın geçişlerde de geçiş üstünlüğünü Türklere verdiğini ifade eden Şener, “Ben gümrüğe gidip gözlerimle gördüm. Türkiye’de bu ayrım yapılmıyor. Ama İran’da iki kapıda da sınırdan geçerken İranlı geçiyor. Türkler bekletiliyor” dedi.