atma Aliye Topuz veya bilinen adıyla Fatma Aliye Hanım (Osmanlıca: 9 Ekim 1862, İstanbul - 13 Temmuz 1936, İstanbul), Tanzimat'tan İkinci Meşrutiyet'e uzanan dönemde eserler vermiş bir Osmanlı Türkü yazar, çevirmen ve aktivisttir. Kadın hakları, roman, felsefe, İslam ve tarih üzerine birçok eser kaleme almıştır. Beş romanıyla, Osmanlı'nın ilk kadın romancısı unvanını kazanmıştır. 2009 yılında, portresi 50 Türk lirasının arkasında yer almıştır.
Hayatı
Fatma Aliye Hanım, 9 Ekim 1862'de İstanbul'da doğdu. Hukukçu ve tarihçi Ahmed Cevdet Paşa ile Adviye Hanım'ın kızı olarak dünyaya geldi. Özel bir eğitim almamış olmasına rağmen, ağabeyi Ali Sedat Bey'in derslerine katılarak kendini geliştirdi ve Fransızca öğrendi.
17 yaşında iken, Plevne Savunması ile tanınan Gazi Osman Paşa'nın yeğeni Kolağası Faik Bey ile evlendi ve dört kız çocuk sahibi oldu: Hatice, Ayşe, İsmet ve Nimet. Evliliğinin ilk yıllarında kitap okuyabilmek için eşinden gizlenmek zorunda kalan Fatma Aliye Hanım, sonrasında eşinin izin vermesiyle tercümeler yapmaya başladı.
Edebiyat Kariyeri
Fatma Aliye Hanım'ın edebi kariyeri, Georges Ohnet'in Volonté adlı romanını Meram adıyla çevirmesiyle başladı. Bu çeviri, babası Ahmed Cevdet Paşa'nın dikkatini çekti ve kendisinden ders alma fırsatı buldu. "Bir Hanım" imzasıyla yayımlanan bu çeviri, Ahmed Midhat Efendi tarafından övüldü ve yazar, onun manevi kızı olarak kabul edildi.
1891 yılında Ahmed Midhat Efendi ile birlikte yazdığı Hayal ve Hakikat adlı roman, "Bir kadın ve Ahmed Midhat" imzasıyla yayımlandı. Fatma Aliye Hanım, bu romandan sonra, 1892 yılında kendi adıyla yayımladığı ilk romanı Muhadarat ile edebiyat dünyasında adını duyurdu.
Eserleri ve Kadın Hakları
Fatma Aliye Hanım'ın diğer önemli eserleri arasında Udi, Refet, Enin ve Levayih-i Hayat yer alır. Eserlerinde, kadın gözüyle evlilik, eşler arasındaki uyum, aşk ve sevgi gibi konuları işleyerek kadın haklarını savunmuştur. Hanımlara Mahsus Gazete'de kadın sorunlarına ilişkin makaleler yazmış ve Nisvan-ı İslam adlı kitabında Avrupalı kadınlara İslam'da kadının durumunu anlatmıştır.
1897 Osmanlı-Yunan Savaşı'nda yaralanan askerlerin ailelerine yardım amacıyla "Nisvan-ı Osmaniye İmdat Cemiyeti" adlı bir dernek kurmuş ve Hilal-i Ahmer Cemiyeti'nin ilk kadın üyesi olmuştur.
1914 yılında yazdığı Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı adlı eseri, Meşrutiyet sonrası siyasal yaşamı ortaya koymayı amaçlamış ancak bu, edebiyat dünyasından dışlanmasına yol açmıştır.
Mirası ve Ölümü
Fatma Aliye Hanım, soyadı yasasından sonra 'Topuz' soyadını almıştır. 13 Temmuz 1936 tarihinde İstanbul'da vefat etmiş ve cenazesi Feriköy Mezarlığı'na defnedilmiştir. İlk Osmanlı kadın feministlerden Emine Semiye Önasya'nın ablası ve tiyatro ile sinema oyuncusu Suna Selen'in anneannesidir.
Fatma Aliye Hanım, Osmanlı döneminde kadın hakları ve edebiyat alanında önemli bir figür olarak tarihe geçmiştir. Eserleri Fransızca ve Arapçaya çevrilmiş ve 1893 yılında Chicago'da Dünya Kadın Kütüphanesi Kataloğu'nda sergilenmiştir. Avrupa ve Amerika basınında da kendisinden söz edilmiştir, ancak zamanla unutulmuştur.