Faiz, finansal sistemlerin temel taşlarından biridir ve genellikle bir borç için ödenen maliyet olarak tanımlanabilir. Kısacası, bir birey veya kuruluş tarafından ödünç alınan para için ödenen ücrettir. Bu ücretin miktarı, çeşitli faktörlere bağlı olarak değişebilir. Örneğin, bir ülkenin ekonomik durumu faiz oranlarını etkileyen önemli bir faktördür. Merkez bankasının politikaları, ekonomik koşullar ve piyasa olayları gibi etkenler faiz oranlarının belirlenmesinde önemli rol oynar.
Faiz, başka bir açıdan, bankaların veya finansal kurumların ödünç verdiği varlıklar üzerinden elde ettiği gelir olarak da görülebilir. Faiz oranı, bu gelirin yüzdesel ifadesidir. İnsanlar genellikle ev alma, iş kurma veya eğitim gibi çeşitli amaçlarla bu tür finansal hizmetlere başvururlar. Geri ödeme miktarı, ödünç alınan ana para miktarını aşar; bu da zaman içinde paranın değerinin korunmasını sağlamak için yapılan bir uygulamadır. Faiz, borç anaparası üzerinden hesaplanarak belirlenir.
Faiz oranlarının belirlenmesi genellikle her ülkenin merkez bankası tarafından yapılır. Enflasyon, yani mal ve hizmetlerin fiyatlarının genel düzeyindeki artış, bu kararlarda dikkate alınan önemli bir faktördür. Enflasyonun takibi, ithalat/ihracat, döviz kurları, ekonomik veriler, istihdam oranları ve kamu harcamaları gibi çeşitli kriterlere dayanır. Merkez bankası, bu bilgileri kullanarak faiz oranlarını belirler ve bu oranlar kamuoyu ile şeffaf bir şekilde paylaşılır.
Faiz türleri, borcun yapısına, türüne ve vadesine göre çeşitlenir. En yaygın faiz türleri arasında mevduat faizleri, banka faizleri, devlet faizleri, kredi faizleri ve tahvil ile bono faizleri yer alır. Mevduat faizleri, bankaların müşterilerine sunduğu getiridir ve vadeli ile vadesiz olmak üzere iki çeşide ayrılır. Banka faizleri, kredi ve mevduat işlemleri üzerinden elde edilen getirilerdir. Devlet faizleri, nominal ve reel faiz olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır ve bu oranlar enflasyon oranlarına göre ayarlanır. Kredi faizleri, bireylerin ve kurumların aldıkları krediler üzerinden hesaplanır. Tahvil ve bono faizi, devletin borçlanma araçlarından elde edilen getiridir.
Faiz, ekonomik dengenin sağlanmasında önemli bir role sahiptir. Faiz oranlarının artırılması hem olumlu hem de olumsuz etkilere sahip olabilir. Artan faiz oranları, yatırımları azaltabilir ve tüketimi kısıtlayabilir, ancak aynı zamanda enflasyonu düşürerek ulusal para biriminin değerlenmesine yardımcı olabilir. Faizin hesaplanması, basit ve bileşik olmak üzere iki temel yöntemle yapılabilir. Basit faiz, genellikle kısa vadeli işlemlerde kullanılırken, bileşik faiz uzun vadeli işlemlerde tercih edilir ve her dönem elde edilen getiri bir sonraki dönemde faize tabi tutulur.