Mustafa Kemal Atatürk’ün vasiyetini yazdığı yer olarak bilinen Trabzon'daki Atatürk Köşkü’nde bulunan gizli geçit ilk kez görüntülendi. Köşkte bulunan vasiyet odasındaki fayansların altından girilen gizli geçidin inşa edildiği 1890'lı yıllarda saldırı anında sığınak olarak kullanılmak amacıyla yapıldığı tahmin ediliyor.
15-17 Eylül 1924 tarihlerinde Trabzon’a ilk ziyaretini yapan Mustafa Kemal Atatürk, Soğuksu mahallesinde yaptığı gezintide çam ormanları içinde Kostantin Kabayanidis tarafından 1890 yılında yazlık olarak yaptırılan köşkü beğendi. 1930 yılında Trabzon Özel İdaresince tescil edilerek İl Daimi Encümeninin 18.5.1931 tarih ve 361 sayılı kararıyla Mustafa Kemal Atatürk’e ‘temlik’ edilen köşkün tapusu ve anahtarı Trabzon’da oluşturulan bir heyet tarafından Atatürk’e teslim edildi. Trabzon’u üçüncü kez ziyaret ettiğinde bu köşkte 2 gün konaklayan Atatürk, vasiyetini burada hazırladı. Tüm varlığını Türk halkına bıraktığını burada yazdığı vasiyette açıklayan Atatürk’ün 'Veranda' olarak bilinen odanın altında bir gizli geçit olduğu öğrenildi. Fayansları çıkartılarak ulaşılan ve 3 odası olan sardıç köşkün alt kısmında bulunan çam ormanlarının içindeki dehlize ulaşıyor. 150 metre uzunluğundaki dehlize ulaşan sarnıç saldırı anında sığınak olarak ta kullanılmak için yapılmış. Köşkün bahçeye açılan çift kapılı bölümünün hemen altında bulunan sarnıçtan ulaşılan ve 20 yıl önce kapatılan dehliz Trabzon’da çok az kişi tarafından biliniyor.
Konuyla ilgili bilgi veren Atatürk Köşkü Müze Müdürü Ali Mahir Pak, saçaklardaki tüm yağmur sularının toplandığı su deposunun farklı bir amaçla da kullanıldığını belirterek saldırı anında sığınak görevi de gördüğünü dile getirdi. Atatürk Köşkü’nün 1890 yılında yapımına başlandığını ve 1912 yılında bitirildiğini kaydeden Pak, “O dönemde bina ile beraber özel olarak saçaklardaki tüm yağmur sularının toplandığı bizim de sarnıç dediğimiz su deposu şeklinde yapılmış ancak farklı amaçlarla da kullanılmış. Bizim bildiğimiz kadarıyla herhangi bir tehlike, saldırı anında sığınak görevi de görüyordu. Ben de bu yöreden olduğum için buradaki eskilerin anlattıklarından da burasının sığınak olarak da kullanıldığını biliyoruz. Gerekli olduğu zamanlarda da su ihtiyacını buradan karşılamak için sarnıç olarak yapılmış. Çünkü o dönemlerde susuzluk had safhalarda imiş ve kuyu sularıyla ihtiyaç sağlanıyordu. Dolayısıyla kuyu sularının yeterli olmadığı zamanda o yağmur sularının burada depolandığı ve bahçe sulamada olsun diğer her hangi bir alanda olsun kullanılıyordu. Ben 2001 yılında bir dönem burada 3 yıl görev yaptım ve o dönemde öğrenmiştim. Binanın yapılışıyla bu dehliz yapılmış. Dehlizin asıl amacı binanın kanalizasyon sisteminin 150 metre aşağısında bir çukur açılmış ve yıllarca da hizmet vermiş. Hemen onun yanında da bir dehliz herhangi tehlike anında oradan bir çıkış yolu olarak görülebilen bir yer. Daha sonra oradaki boşluk çocukların veya herhangi birilerinin oraya düşmesi söz konusu olacağından yaklaşık 15-20 yıl önce üzeri toprakla kapatılmış. Tamamıyla mesire alanı olarak insanların gezebileceği bir yer oluşturuldu. Sarnıçtan buraya açılan kapı açılıyor” ifadelerini kullandı.
Atatürk Köşkü
Trabzon’a hakim Soğuksu sırtlarında, çam ormanları içinde yer alan bina, Kostantin Kabayanidis tarafından 1890 yılında yazlık olarak yaptırıldı. Avrupa ve Batı Rönesans mimarisinin etkilerini taşıyan binada büyük ve gösterişli Avrupa simgeleri kullanıldı. Köşkün dış cephesi taş işçiliğini gösterirken, iç cephesi Bağdadî tekniğinde. Köşkün içinde aynı akımın etkisi olarak dönemin fayanslarıyla döşendi. 15-17 Eylül 1924 tarihlerinde Trabzon’u ilk kez onurlandırdığında Trabzon Müzesi olarak düzenlenen konakta ağırlanan Atatürk, 5 Eylül günü Soğuksu semtine yaptığı gezintide Köşkü görerek beğendiğini dile getirdi. Daha sonra gerekli çalışmalar sürdürülerek bina 1930 yılında Trabzon Özel İdaresince tescil edilerek İl Daimi Encümeninin 18.5.1931 tarih ve 361 sayılı kararıyla Mustafa Kemal Atatürk’e temlik edildi. 10-12 Haziran 1937 tarihlerinde üçüncü ve son kez Trabzon’u onurlandırdığında ise iki gece bu köşkte kalan Atatürk, 11 Haziran 1937 gecesi bu köşkte bütün mal varlığını Türk ulusuna armağan etme kararı almış ve mal varlığının bir listesini hazırlayarak gereğinin yapılması için Başbakan’a göndermiştir. Müzede, 19. yy sonu ile 20. yy ait, mobilyalar, porselenler, halılar ve Atatürk’e ait tablolardan oluşan Etnografik nitelikli 344 adet eser sergileniyor.