Trabzon’nun Ortahisar ilçesi Boztepe Mahallesi'nde yer alan Kaymaklı Manastırı’nın ismini aldığı rivayet edilen mandıra ve çeşme, yılların getirdiği tahribata dayamayarak yok oldu.
Kaymaklı Manastırı’na ismini nereden aldığıyla ilgili iki rivayetten ilkinin çan kulesinin yanında bulunan çeşmeden süt aktığı için bu manastırın adının kaymaklı manastırı olduğu, ikincisinin ise manastırın içinde bir mandıra bulunduğu ve buradan süt ve kaymak üretilerek halka satıldığı için isminin kaymaklı manastırı olduğu belirtildi. Bu rivayetlerde belirtilen çeşme ve mandıra, bakımsızlığa ve yılların getirdiği tahribata dayamayarak yok oldu. 1915 yılına kadar Ermeni dini yaşamın merkezi olduğu ve Suriye’ye sürgün edilen Ermenilerin toplanma yeri olarak kullanıldığı kaydedilen Kaymaklı Manastırı’nın 1914-1918 yılları arasında bir yangın geçirdiği ve bu tarihten sonra terk edilerek farklı amaçlarla kullanılmaya başlandığı, burada yaşayan özel mülk sahibi aile tarafından korunmaya devam edildiği belirtildi. Özel mülkiyete ait olan ve zaman zaman ziyaret edilen manastırda uzun yıllardır restorasyon çalışması yapılmadığı gözlendi.
“Özel mülkiyete ait birçok manastır var”
Bölgede özel mülkiyete ait çok sayıda manastırın bulunduğuna dikkat çeken Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) Uluslararası İlişkiler Bölümü Siyasi Tarih Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. İsmail Köse, “Bu bölgede çok yoğun bir Ermeni nüfusunun yaşadığını biliyoruz. Bu nedenle tam sayı vermek mümkün değil ama 100’lü ve 200’lü rakamlarda kilise ve manastır var bu bölgede. Bölgede en fazla manastır Maçka bölgesinde yer alıyor. Bunların büyük bir bölümü özel mülkiyete ait. Bunların özel mülkiyetten kamulaştırılıp restore edilmesi önemli bir maliyete ve planlamaya ihtiyaç duyuyor” dedi.
“Kaymaklı Manastırı Ayasofya ile benzerlik gösteriyor”
Kaymaklı Manastırı’nın Ayasofya ile benzerlik gösterdiğini kaydeden Doç. Dr. İsmail Köse, “Kaymaklı Manastırı’nda yer alan freskler Ayasofya’dakilerle benzerlik taşıyor. Bakıldığında çok net görülür. Freskler Ortodoks üslubunu bize andırır. Günümüze kadar ulaşan bu fresklerin 1500-1600’lü yıllardan kaldığı düşünülür. Mimarisine baktığımızda dışarıdan beşgen bir yapıda olduğunu, içeride ise yuvarlak bir apsisin bulunduğunu görüyoruz ki bu da Ayasofya ile birebir aynıdır. Manastırın dışına baktığımızda çok sayıda Ermeni taş oyma haçlarıyla yani 'Kaçka'lar ile karşılaşırız. İçeride bulunan Fresklere baktığımızda son yargı sahnesinin batı kısmında yer aldığını görüyoruz” şeklinde konuştu.
“Trabzon’da Hristiyanlık dağlık alanlarda gelişmiş”
Kaymaklı Manastırı’nın özellikleri ve tarihçesiyle ilgili bilgi veren Köse, şunları söyledi:
"1424 yılında Hoca (Koca) Stefan Şemsedli ile Hoca (Koca) Bağdasar tarafından yapılan manastır, yapılar topluluğu dikdörtgen alan içerisinde, ortada tek apsisli kilise, kuzeybatıda çan kulesi, güneydoğuda ise küçük bir şapel ve manastır hücrelerinden oluşmaktadır. Dönemin Osmanlı Padişahı III. Murat sadece süt ürünlerinden oluşan bir yemekte bu manastırda ağırlanmış ve manastırın arazilerini onaylamıştır. Bundan sonra manastır Yeşil Manastır olarak adlandırılmış ve daha sonra Kaymaklı adını almıştır. Kaynaklar çok net olmamakla beraber Ermeniler Trabzon’a 1402 yılından itibaren Timur’un Anadolu istilası sonrasında Sivas’dan göç etmiştir. Kapadokya'da yer altı şehirlerinde gelişen Hristiyanlık'ın Kuzey Anadolu’nun Karadeniz kıyısında ve Trabzon’da dağlık alanlarda geliştiği biliyoruz. Aynı dönem Trabzon’da Mitra kültürünün yani mağara tapınımının olduğunu Boztepe’de bulunan Mitra heykelinden anlayabiliriz. Kaymaklı Manastırı’nın Ermenice ismi ’mutlak koruyucu’ olarak Hz. İsa’ya ithafen yapılmıştır. Baktığımızda kilise gibi görünür. Yan tarafta papazların toplandığı bir narteski mevcuttur. Manastırın doğu tarafında büyük bir kompleks yer alır. Bugün ayakta kalan bina sadece ayinlerin yapıldığı binadır.”