Foto: Yukarıdaki şekilde kendi ekseni etrafında dönen dünyamız Ayın (Moon) kütle çekim etkisi ile bir taraftan elips şeklinde genişlerken (High tide), diğer taraftan daralarak deforme olur( Low tide). Bu olay yeryüzünde büyük depremlerin ve heyelanların tetiklenmesine (olabilecek olayın başlamasına) neden olur.
Doğu Karadeniz Bölgesinde aşırı yağış ve eğimli topoğrafya heyelanların oluşumunda esas faktörler olarak görülse de ayrıntılı çalışmalar heyelanların çoğunlukla gece olmasının veya başlamasının Ayın çekim gücüyle ilişkili olabileceğini göstermiştir.
Ayın yer kabuğunda oluşturduğu bu tür çekim deformasyonları ve yer hareketleri büyük depremlerin tahmin edilmesinde kullanıldığı gibi Doğu Karadeniz Bölgesindeki heyelan tahmin çalışmalarına da yeni bir boyut kazandırabilir.
**************************************************************************
Aşırı yağış ve deprem etkisi heyelanları tetikleyen ana faktörler olarak bilinse de heyelan hareketleri üzerine yapılan son çalışmalar ayın çekim gücü etkisiyle gece heyelan tehlikesinin gündüzden daha yüksek olduğu görüşünü ortaya koymuştur.
Heyelan bölgesi olan Doğu Karadeniz’de son olarak yaşanan ve mahallelerin yok olmasına, onlarca evin yıkılmasına neden olan 2019 ve 2015 Ordu-Aybastı ve Gölköy heyelanlarının gece oluşmaları ve halkın gece evlere gireme korkusu yukarıdaki teoriyi destekler niteliktedir.
Öte yandan 23 Haziran 1988 yılında yaşanmış ve 64 kişinin hayatının kaybetmesine neden olmuş Maçka- Çatak heyelanı da gece heyelan tehlikesinin gündüze göre daha yüksek olabileceğini gösteren başka bir olaydır.
Çatak heyelanı gece iki sıralarında tetiklenerek hareketlenmiş bunun sonucunda küçük bir kütle kayması karayolun kapanmasına neden olmuştur. Ancak gece başlayan heyelan hareketi gündüz yerini çok daha büyük kütle hareketine bırakarak 64 kişinin ölümüne neden olan heyelan gelişmiştir.
**************************************************************************
Her yıl yağışlarla birlikte can ve mal kaybına neden olan Doğu Karadeniz heyelanlarının verdiği zararları azaltmanın en etkili yöntemi ‘Heyelan Duyarlılık Haritalarının’ yapılması ve uygulamaya konulmasıyla mümkündür.
Ancak yine de heyelanı başlatabilecek temel koşulların bilinmesine rağmen tıpkı depremlerde olduğu gibi heyelanın hangi gün ve saat de harekete geçeceği bilinememektedir. Bu da can ve mal kaybının artmasına neden olmaktadır.
***************************************************************************
Ordu-Aybastı heyelan sahasında olduğu gibi önceden hareketlenmiş zeminde, hasar görmüş veya eğilmiş binalarda, özellikle geceleri evlere girilmemesi can kaybını önemli şekilde azaltabilir.
***************************************************************************
Amerika’nın Colorado bölgesinde 700 yıldan beri zaman içerisinde hareket eden ve duran büyük bir heyelan sahasında 9 ay süreyle saat başı yapılan çok ayrıntılı heyelan ölçümleri ay çekim gücünün ve atmosfer basınç koşullarının heyelanları tahmin etme ve önlemenin yeni bir yöntemi olabileceğini ortaya koymuştur.
Bu çalışmanın sayısal ve modelleme sonuçlarına göre Colorado heyelanı ay çekim gücüne ve atmosfer basınç koşullarına göre geceleri çok daha aktif ve hızlı hareket ederken gündüzleri yavaşlamakta veya durmaktadır.
***************************************************************************
Ayın yer kabuğunda oluşturduğu bu tür çekim deformasyonları ve yer hareketleri büyük depremlerin tahmin edilmesinde kullanıldığı gibi Doğu Karadeniz Bölgesindeki heyelan tahmin çalışmalarına da yeni bir boyut kazandırabilir.