Doğu Karadeniz Bölgesinde Batum, Rize, Trabzon gibi yerleşim alanlarının şehir planlaması üç farklı doğrultudaki fayların oluşturduğu bloklara ait sahil düzlüklerinin genişliği ile doğrudan ilişkilidir.
Artan nüfus ve gelişen şehirleşmeye bağlı olarak ilk kez denizden yer kazanma işlemi 1960’lı yıllarda faylarla sınırlandırılmış sahil düzlüğü en dar olan ilimiz Rize’de başlatılmıştır.
Rize den daha geniş sahil yerleşim alanına sahip olması nedeniyle Trabzon’ da deniz dolgu talebi 50 yıl kadar gecikmiş, ancak 2010 yılında Akyazı Projesi ile gündem oluşturmuştur.
Nüfus artışı ve büyük şehir planlaması gereği denizden yer kazanma istemi zamanla daha da artacağı için Akyazı Projesİ gelecek 50 yıl içerisinde Akyazı Koyunun tümüyle doldurulması konusunda atılmış ilk adım olacaktır.
Denize doğru büyüme modeline bağlı olarak önümüzdeki 50 yıl içerisinde Trabzon ili kuzeyden güneye doğru: DOLGU BÖLGESİ, KUZEY TRABZON ve GÜNEY TRABZON olmak üzere üç farklı alt yerleşim bölgesinden oluşabilecektir.
Bu gün büyüyen sahil kentlerinde denizden yer kazanma zorunlu hale gelmişse de konu ile ilgili yasal sınırlamalar ve planlamalar yanı sıra etkin çevre duyarlılığının uygulamaya konulması Rize’de olduğu gibi körfezlerin hoyratça, plansız ve gelişigüzeldoldurulmasını önleyebilecektir.
Doğu Karadeniz sahilinde faylarla sınırlandırılmış en geniş yerleşim alanına sahip Batum da denizden yer kazanma bu gün için söz konusu değildir. Üç doğrultudaki fayların oluşturduğu Rize sahil düzlüğü yerleşim açısından çok dar olduğu için deniz dolgu işlemi Trabzon-Akyazı’dan 50 yıl önce gündeme gelmiştir.
TRABZON
Rize den daha geniş sahil düzlüğüne sahip Trabzon da deniz dolgusu Rize den 50 yıl sonra başlamıştır.
AKYAZI NİÇİN DOLDURULUYOR?
Bu soruya sağlıklı yanıt verilebilmesi için her şeyden önce dünya ülkelerinin uyguladığı deniz doldurma (reclamation) politikası ve stratejisinin çok iyi bilinmesi gerekir.
DÜNYADA DENİZ NİÇİN VE NERELERDE DOLDURULUYOR?
Yukarıdaki haritaya göre denizden yer kazanma işlemi tüm dünyada ( Danimarka, Hollanda, Kuzey Amerika, İtalya, Çin, Kore, Malezya, Hon Kong, Japonya, Singapur, Avusturalya ) yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak deniz doldurma yeri, nedeni ve yöntemi, plan ve programı konusunda çok ciddi yasal sınırlamalar mevcuttur.
• Nüfus yoğunluğu oldukça artan sahil bölgeleri.
• Ekonomik olarak aşırı büyüyen sahil yerleşim alanları
• Yerleşim alanı (hinterland) dar olan sahil bölgeleri.
• Denizden kazanılan yerin karadaki arsadan birkaç 10 kat daha ucuz olacağı yerler.
• Denizde kurulacak tesisin karada kurulmasının imkansız olduğu durumlar.
• Uzun dönem şehir planlamasını geleceğe yansıtan büyük iller.
HANGİ ÜLKE NE KADAR DENİZ DOLDURDU?
• Hollanda (ülkenin %7’si, 2270 km2).
• Singapur (ülkenin/18’si, 97km2).
• Hong Kong (ülkenin %6’sı, 60km2).
• Dubai (65km2 dolgu)
2050 YILINDA ARTAN DÜNYA NÜFUSUNA KARŞILIK AZALAN SAHİLLER!
• 1950 yılında dünya nüfusu 2.5 milyar idi. Günümüzde ise dünya nüfusu 6.5 milyar.
• 2050 yılında ise 9 milyar olacağı tahmin edilmektedir.
• İnsanların deniz kenarında yaşama arzusu nedeniyle büyük şehirlerin %80’ni sahilde kurulmuş ve kurulmağa devam edecektir.
• 2050 yılında sahil yerleşim alanlarının iki kat daha artacağı ön görülmektedir.
Yukarıdaki gerçekler dikkate alındığında sahil alanlarının giderek azalacağı ve aşırı fiyat artışlarının kaçınılmaz olacağı sonucu gerçekçi bir ön görüdür.
Bu savdan hareket edilirse tüm dünyada olduğu gibi
‘Şehir planlaması açısından gerektiğinde denizler doldurulmalı, yeni yerleşim alanları oluşturulmalıdır! Sonucuna varılır.
DÜNYADA DENİZ DOLGU MALİYETİ NE KADAR?
Deniz dolgusu maliyeti aşağıdaki faktörlere bağlı olarak değişir:
• Deniz derinliğine.
• Jeolojik ve jeoteknik incelemenin niteliğine.
• Deniz dolgu yöntemine
• Kullanılan malzeme niteliğine.
• Kullanılan malzeme uzaklığına
• Bölgenin coğrafik ve jeolojik özelliklerine.
• Dünya genelinde denizden yer kazanmanın maliyeti 250/m2 Euranın altındadır.
• Sağlıklı bir deniz dolgu politikası için Karadaki arsa fiyatının deniz dolgusundan elde edilecek arsa fiyatından 10-100 misli pahalı olması gerekir.
DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDE DENİZ DOLDURMA TARİHÇESİ VE GEREKÇESİ
• Doğu Karadeniz Bölgesinde sahil ile dağ arasında kalan yerleşim alanlarının genişliği (hinterland) doğu-batı, kuzeybatı, kuzeydoğu doğrultulu fayların oluşturduğu blok genişliğine bağlı olarak değişir.
• Doğudan batıya doğru Batum en geniş, Rize en dar ve Trabzon ise orta genişlikte bir sahil genişliğine sahiptir.
• Denizden yer kazanma(reclamation) işlemi hinterland darlığı nedeniyle ilk kez 1960’lı yıllarda Rize ilinde başlamış, daha sonra 2010 yılında Trabzon’da Akyazı dolgu alanı projesiyle gündeme gelmiştir.
• Doğu-batı doğrultusunda sahil boyunca genişleyen, zamanla Boztepe sırtını aşarak güneye doğru yayılan Trabzon üç doğrultudaki büyümeyle yetinmemiş sahil arazisini de genişletmek için deniz dolgusuna başlamıştır. Bu günkü ‘Kıyı Yasasının’ yetersiz ve etkisiz olması denizlerin plansız, programsız hoyratça doldurulmasının en önemli nedenidir.
• Küçük ölçekli Akyazı Dolgu Projesİ gelecek 50 yıl içerisinde Akyazı Koyunun tümüyle doldurulması konusunda atılmış ilk adımdır.
• Bu amaçla kıyı yönetimi ve dolgu tekniği açısından deniz dolgu yasası öncelikle çıkarılmalıdır.
• Boztepe Sırtlarına yaslanmış olan Trabzon ili artan nüfus ve arsa talebine bağlı olarak kuzeyde denize doğru ve güneyde ise sırtın düz alanlarına doğru genişlemek zorundadır.
• Bu büyüme modeline bağlı olarak önümüzdeki 50 içerisinde Trabzon ili kuzeyden güneye doğru: DOLGU BÖLGESİ, KUZEY TRABZON ve GÜNEY TRABZON olmak üzere üç farklı alt yerleşim bölgesinden oluşacaktır.
Trabzon ilinin gelişmekte olan ÜÇ BÖLGESİ: Doğu-batı doğrultusunda uzanan Boztepe Sırtının deniz tarafındaki AKYAZI DOLGU ALANI, Beşirli-Karşıyaka basamaklı sırtlarına doğru yayılan KUZEY TRABZON ve kuzeydeki gelişimini tamamlayarak Boztepe Sırtının güneyine doğru uzanan GÜNEY TRABZON (Boztepe, Çukur Çayır, Göl Çayır, Kireç Hane)
Esen kalın.
Prof. Dr. Osman BEKTAŞ