VAN DEPREMİ HANGİ FAYLARI NASIL ETKİLEDİ?
Kuzeydoğu Anadolu Bloğu Kuzey Anadolu ve Kuzeydoğu Anadolu Faylarına paralel fay sisteminden oluşmuştur. Fay kinematiğine göre 23 Ekim 2011 M 7.2 Van depremiyle olasılı dönme hareketine başlayan Kuzeydoğu Anadolu Bloğu, blok kenarlarında batıda Bingöl-Erzurum-Kars-Tiflis; doğuda Van-Erivan; güneyde Bingöl-Muş-Hakkari fay hatlarında zaman içerisinde yeni depremlerin oluşmasına neden olabilir.
23 Ekim 2011 M 7.2 Van depreminin tetiklemesiyle veya stres transferiyle gelecekte olabilecek depremin yeri neresi olabilir?
Bu soruya bölge levha hareketleri ve fay kinematiğini dikkate alarak tahmin yapmak mümkündür.
Şekil 1: Levha tektoniğine göre Arap Levhasının kuzeye doğru hareketiyle Avrupa Levhası arasında sıkışan Anadolu Levhası saat yelkovanı tersi yönünde dönerek batıya doğru kaçmaktadır ( okların hareketine bakınız). Bu hareket kuzeydoğu Türkiye ile Avrupa levhası arasında oldukça geniş sağ yönlü bir deformasyon zonunu başka deyişle deprem üreten aktif fay zonlarını oluşturmuştur.
Şekil 2 : Kuzeydoğu Anadolu deformasyon zonunda kuzeybatı doğrultulu 1- Erzincan dan geçen sağ yönlü Kuzey Anadolu Fayı; 2- Kuzeyde sağ yönlü Kafkas Bindirme Fayı ; Kuzeydoğu doğrultulu 3- Erzurum dan geçen sol yönlü Kuzeydoğu Anadolu Fayı ve bu faylar arasında kalan ve çok daha az hareketli olan 4- Trabzon dan geçen kuzeydoğu doğrultulu sol yönlü Trabzon Fayı; 5- Karadeniz bindirme Fayı. En önemli faylardır.
Yıldız 2011 M7.2 van depreminin yerini göstermektedir.
Şekil: 3 1964 – 2011 tarihleri arasında bölge fayları üzerinde oluşan depremler büyük küçük daireler halinde gösterilmiştir. Erzurum’ dan geçen kuzeydoğu doğrultulu deprem kuşağı ile Trabzon’ dan geçen aynı doğrultudaki paralel deprem kuşağına dikkat ediniz. Trabzon deprem kuşağındaki dairelerin veya depremlerin küçük olması Trabzon Fay Zonunun aktif olduğunu ve her zaman küçük deprem üretmeyeceği anlamını taşır. Trabzon da olabilecek en büyük deprem M 6-6.5 dir, Yıldız Van depreminin yerini gösterir.
Şekil:4 Van çevresinde kuzeydoğu ve kuzeybatı doğrultulu faylar Kuzeydoğu Anadolu Bloğunu oluştururlar ( haritadaki çizgiselliklere dikkat ediniz). Bloğun doğu kenarını kuzey doğu doğrultulu sol yönlü Van-Erivan Fay hattı, batı kenarını yine sol yönlü Bingöl-Erzurum-Artvin Fay hattı oluşturur. Bloğun kuzey sınırını kuzeybatı doğrultulu sağ yönlü Kafkas bindirme fayı, güneyini ise buna paralel Bingöl-Muş-Hakkari’den geçen yine sağ yönlü bindirme fayı oluşturur. M7.2 Van depremiyle Kuzeydoğu Anadolu Bloğu hareketlenmiş ve fay kinematiğine göre saat yelkovanı yönünde olasılı dönme hareketinde bulunmuştur. Düşey eksen etrafındaki bu tür blok dönme hareketi gelecekte blok kenarlarında farklı zamanlarda ardışıklı depremler oluşturabilir. Nitekim artçı depremler Van-Erivan hattı üzerinde kümelenmiş, deprem en çok sarı-kırmızı ile gösterilen Erivan civarında hissedilmiştir.
Şekil 5: 23 Ekim 2011 M 7.2 Van depremiyle olasılı dönme hareketine başlayan Kuzeydoğu Anadolu Bloğu (NE Anatolian Block) blok kenarlarında batıda Bingöl-Erzurum-Kars-Tiflis; doğuda Van-Erivan; güneyde Bingöl-Muş-Hakkari fay hatlarında zaman içerisinde yeni depremlerin oluşmasına neden olabilir.
Şekil 6: Dönen Bloklar ve Deprem Üreten Blok Kenarı Faylar
Haritada görüleceği gibi Doğu Karadeniz Bölgesi sağ yönlü Kuzey Anadolu Fayı ile Sol yönlü Kuzeydoğu Anadolu Fayına paralel ikincil faylarla (Trabzon - Şebinkarahisar Fayı, Trabzon- Erzurum Fayı) baklava dilimi gibi bloklara bölünmüştür. Bunlar sırasıyla batıdan doğuya 1:Ordu-Giresun Bloğu, 2:Gümüşhane Bloğu, 3:Rize Bloğu, 4:Artvin Bloğu dır.
Düşey eksen etrafında saat yelkovanı yönünde veya tersinde dönen bu blokların kenarlarında depremler birbirlerini bir kaç ay veya bir kaç yıl arayla takip ederek oluşmuşlardır. Genelde esas faylar üzerinde büyük depremler oluşurken ikincil faylar üzerinde orta büyüklükte depremler gelişmiştir.
Gümüşhane Bloğundaki Trabzon-Erzurum-Erzincan Deprem Serisi
Haritada da görüleceği gibi 2 nolu Gümüşhane Bloğunun Trabzon-Erzurum Fayı üzerinde 5 Mayıs 1924 de orta büyüklükte Çaykara Depremi olmuş, aynı fay üzerinde Eylül ayında ise Büyük Pasinler Depremi yaşanmıştır. Benzer şekilde 1937 yılında orta büyüklükteki Trabzon, Erzurum depremlerinden sonra 1939 yılında büyük Tercan ve Erzincan depremleri oluşmuştur. Tarihi depremler Bayındırlık Bakanlığı ve İTÜ Deprem kataloglarından alınmıştır.
Prof. Dr. Osman BEKTAŞ