Samsun’un Çarşamba ilçesinde bulunan 601 yıllık anıt çınar ağacı ile 220 yıllık Paşa Değirmeni, ilçenin tarihine tanıklık etmeye devam ediyor. İlçe merkezinde yer alan bu iki tarihi yapı, geçmişten günümüze uzanan kültürel mirası yaşatıyor. Vatandaşların özellikle yaz aylarında serinlemek için tercih ettiği çınar ağacı, baharın gelişinin kutlandığı Paşa Değirmeni çevresiyle birlikte Çarşamba’nın sembolleri arasında yer alıyor.
Musa Ocak: “Tarihi Eserlere Sahip Çıkmak Gurur Verici”
30 yıldır Çarşamba’da yaşayan ilçe sakini Musa Ocak, anıt ağaç ve değirmenin ilçeye kattığı değeri vurgulayarak şunları söyledi:
“Çocukluğumdan beri bu ağaç ve değirmen burada duruyor. Çarşamba’nın en eski ağacı olduğunu biliyoruz ve koruma altında. 7 taşlı tarihi değirmenin üstünde yer alıyor. Böyle güzel eserlerin korunması bizleri çok mutlu ediyor. Ağaçların kesilmeyip korunması gerçekten gurur verici.”
Sufettin Doğanay: “Anıt Ağaç Çarşamba’ya Bedel”
Çarşamba’nın tarihini yansıtan bu iki değerin önemine dikkat çeken Sufettin Doğanay ise şunları kaydetti:
“Anıt ağaç çok önceden fideymiş. Değirmene giden Yeşilırmak sayesinde bugünkü görkemine ulaşmış. Değirmende zamanında köylerden öküz arabalarıyla gelenler mısır ve buğday öğütürmüş. 7 taş aynı anda çalışırmış. Bu ağaç ve değirmen Çarşamba’nın kalbi gibi, neredeyse Çarşamba’ya bedel diyebiliriz. Gölgesinde herkes serinliyor.”
601 Yaşında, 36 Metre Uzunluğunda Doğu Çınarı
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın Anıt Ağaçlar listesinde yer alan bu tarihi çınar ağacı, “doğu çınarı” türünde. Ağacın boyu 36 metre, gövde çapı 225 santimetre, tepe çapı ise 31 metre olarak ölçülmüş durumda. 601 yıllık geçmişiyle zamana meydan okuyan bu ağaç, hem doğal bir gölge kaynağı hem de kültürel bir simge niteliğinde.
Paşa Değirmeni’nin Tarihçesi: Tayyar Mahmut Paşa’dan Haşim Efendi’ye
Paşa Değirmeni’nin kitabesinde yer alan bilgilere göre; değirmen, 1800’lü yılların başında Osmanlı sadrazamlarından Tayyar Mahmut Paşa tarafından yaptırıldı. Abdal Irmağı’ndan Yeşilırmak’a açılan bir kanal üzerine inşa edilen yedi gözlü su değirmeni, zamanla Çarşamba halkının buğday ve mısır öğüttüğü önemli bir yer haline geldi.
Tayyar Mahmut Paşa’nın idam edilmesinin ardından mülkiyeti devlete geçen değirmenin işletmesi önce Mahmut Efendi’ye, daha sonra ise eşi tarafından yürütüldü. Batum’dan göç eden Alişanzade ailesinden Haşim Alişan’ın uzun yıllar işletmesiyle “Haşim Efendi’nin Değirmeni” olarak da anıldı.
Değirmenbaşı, Hıdırellez Geleneklerinin Yaşatıldığı Alan
Çarşambalılar her yıl 6 Mayıs’ta Hıdırellez şenlikleri için Değirmenbaşı'na akın ediyor. Yedi gözlü değirmenden akan su oluklarından atlayarak, başlarından yukarı su atmak suretiyle ilkbaharın gelişini kutluyorlar.
Değirmenin su oluklarının olduğu yerde, halk arasında “Arap Dede” olarak bilinen bir Allah dostunun mezarının bulunduğuna inanılıyor. Bu nedenle Değirmenbaşı, aynı zamanda manevi bir ziyaret alanı olarak da önem taşıyor.
Tarihi Yaşatmak İçin Değirmen Kafe Hizmete Açıldı
Zamanla işlevini yitiren Paşa Değirmeni, yıkılmasının ardından ilçe belediyesi tarafından restore edilerek “Değirmen Kafe” adıyla yeniden hayata kazandırıldı. Böylece hem bölgenin tarihi değerleri korunmuş oldu hem de kültürel geleneklerin yaşatılmasına olanak sağlandı.
Kaynak:
