İran'da benzin fiyatının bir günde yüzde 300 artırılması, bir süredir ekonomik sorunlarla mücadele eden halkın sokaklara dökülmesine neden oldu. Benzinin pompa fiyatının bin tümenden 3 bin tümene çıkarılması, başta Tahran olmak üzere Tebriz, Meşhed, Ahvaz, İsfahan, Şiraz, Kum, Yezd, Kirmanşah ve Kereç gibi kentlerde tepkiyle karşılandı.

15 Kasım cuma günü başlayan olaylarla ilgili muhafazakarlar, Cumhurbaşkanı Ruhani'yi sorumlu tutarken, reformistler zam kararının meclise getirilmemesinden şikayetçi. İran Meclisi'ndeki reformist Ümit Grubu, zam kararının mecliste görüşülmesi için yasa teklifi hazırlığı yaparken, ülke lideri Ali Hamaney'in benzin zammı kararını desteklediği açıklaması, reformistlerin tekliflerini geri çekmesine neden oldu. Gündeme bomba gibi düşen açıklama sonrası, muhafazakarlar da Ruhani'yi suçlamaktan geri durdu. Halbuki muhafazakar siyasetçi Mehrdad Bezerpaş, 7 Kasım günü Beheşti Üniversitesi'nde yaptığı konuşmada, Ruhani hükümetinin benzin fiyatlarını arttırma kararı aldığını öne sürmüştü. Hükümet üyeleri ise söz konusu iddiayı yalanlamıştı. İran Hükümet Sözcüsü Ali Rebii ise Cumhurbaşkanı Ruhani'nin zam kararını uygulamaya koyarak, ülke çıkarları için kendisini feda ettiğini söyledi. Rebii, zam kararının devletin üst kademeleri tarafından alındığının altını çizdi.

Ruhani, 4 yıldan bu yana benzine zam yapılmadığını ve gelirinin halka dağıtılacağını belirterek zamma olan tepkileri azaltmaya çalışsa da halk bu konuda ikna olmadı. 

Hamaney'in pazar sabahı yaptığı açıklamayla, "yasama, yürütme ve yargı" organlarının ortak aldığı kararın uygulanması gerektiğini söylemesi, konuyla ilgili siyasi tartışmaların sona ermesi ve emniyet güçlerinin göstericileri "daha şiddetli" bir şekilde bastıracakları anlamına geliyordu. Hamaney, eylemcileri "dış güçlerin desteklediği bozguncular" olarak tanımladı. Ama Hamaney'in açıklamasına kadar bazı muhafazakarlar, Ruhani'nin ABD'yle müzakere vizesi için halkı sokağa döken böyle bir adım attığı gerekçesiyle suçluyordu.

İran Ulusal Petrol Ürünleri Dağıtım Şirketi'nin daha önce yaptığı açıklamaya göre, devlet tarafından sübvanse edilen benzinin litresi, aylık 60 litreye kadar bin tümenden (50 kuruş) bin 500 tümene (75 kuruş) yükseltilmişti. Araç başına bir ay içinde 60 litreden fazla benzin alınması halinde benzinin litre fiyatı 3 bin tümene (1,5 lira) çıkartılmıştı.

Ülkede yönetime olan güven sorunu, halkın bu paranın kendilerine ulaşmayacağı kanaatini taşımalarına neden oluyor. Tahran yönetiminin açıklamaları, halkı ikna etmiş değil. Irak ve Lübnan'daki protesto gösterilerin benzerlerinin İran'da başlaması, ülkede "ekonomik kriz ardından beklenen "kaos mu yaşanacak?" sorusunu akıllara getirmiş durumda.

100'den fazla banka ateşe verildi

Göstericiler birçok kentte petrol istasyonları, banka şubeleri ve polis araçlarını ateşe verilirken Tahran ve Kirmanşah kentinde 2 emniyet görevlisi öldürüldü. Polisle halk karşı karşıya geldi, kimi şehirlerden ölü ve yaralı haberleri duyuldu. Gayrı resmi rakamlara göre ülke genelinde 10'dan fazla eylemci hayatını kaybetti.

Hamaney'in pazar sabahı yaptığı açıklamayla, "yasama, yürütme ve yargı" organlarının ortak aldığı kararın uygulanması gerektiğini söylemesi, konuyla ilgili siyasi tartışmaların sona ermesi ve emniyet güçlerinin göstericileri "daha şiddetli" bir şekilde bastıracakları anlamına geliyordu. 

Fars Haber Ajansı'na göre, ülke genelinde şehir ve ilçelerde 1080 noktada yaşanan olaylarda, 100'den fazla banka kundaklanırken, 50'den fazla marketin yağmalandığı, yaklaşık bin göstericinin gözaltına alındığı belirtiliyor. Piyasada istikrar talebinde bulunan Tahran Büyük Çarşı esnafı kepenk kapattı. Tahran ve Tebriz üniversitelerinde öğrenciler hayat pahalılığını protesto ettiler. 

İnternet kesildi

Cumartesi gecesi ülke genelinde internet kesildi. Sosyal medya paylaşımlarını engelleyerek protesto gösterileri yapan eylemcilerin örgütlenmesinin önüne geçilmek istense de bunun sadece metropol şehirlerde işe yaraması bekleniyor. Sosyal medya kullanımının az olduğu küçük şehirlerde interneti kesmenin olayları durdurmayacağı belirtiliyor. Tahran'a bağlı İslamşehr ilçesinde olayların büyüdüğü yönünde bilgiler var. Devlet binalarının ateşe verildiği ve bir karakolun göstericiler tarafından ele geçirildiği iddia ediliyor.

İran Planlama ve Bütçe Kurumu Başkanı Muhammed Bakır Nubaht, gösterilerin başladığı cuma günü devlet televizyonunda yaptığı konuşmada, benzin zammından elde edilen paranın 10 gün içerisinde halka dağıtılmaya başlayacağını belirtirken, olayların ülke geneline hızlı bir şekilde yayılması sonrasında Ruhani, en kısa zamanda 18 milyon aileye yardım parasının dağıtılacağını duyurdu.

İran'da mesai saati sonrası kaçak taksicilik

Ruhani, 4 yıldan bu yana benzine zam yapılmadığını ve gelirinin halka dağıtılacağını belirterek zamma olan tepkileri azaltmaya çalışsa da halk bu konuda ikna olmadı. Geçen yıl doların 3 bin 500 tümenden 12 bin dolar seviyesine çıkmasının şoku atlatılmadan, benzine bir seferde yüksek oranda zam yapılması, enflasyonun kontrol edilemez hale gelmesi ve fiyatların tekrar yükselişi anlamına geliyor. Dolarda yaşanan devalüasyon, fiyatları yaklaşık 3 katına çıkardı ve buna rağmen maaşlarda beklenen iyileştirme yapılmadı. Asgari ücretin 120 dolar civarında olduğu ülkede geçim sıkıntısı had safhada. ABD'nin uyguladığı ekonomik yaptırımlarla bir çok iş yeri kepenk kapattı. İşsizlik günden güne artarken, benzine yapılan yüksek zam toplumun her kesiminde itirazlara yol açtı. Özellikle büyük şehirlerde tek maaşla geçinemeyen ve kırsalda iş bulamayarak metropollere taşınan aileler geçim kaynağı olarak kaçak taksicilik yapıyor. Birçok kentinde kaçak taksicilik yapan işçi, öğretmen ve devlet memuruyla karşılaşmanın sıradan hale geldiği ülkede, benzin zammı en çok bu tip az gelirli vatandaşları etkiliyor.

Yurt dışına kaçak satılanın dışında benzinin bin tümenden 3 bin tümene çıkarılması ayda yaklaşık 350 milyon doların hükümetin kasasına girmesi anlamına geliyor. Ülkede yönetime olan güven sorunu, halkın bu paranın kendilerine ulaşmayacağı kanaatini taşımalarına neden oluyor. Tahran yönetiminin açıklamaları, halkı ikna etmiş değil. Irak ve Lübnan'daki protesto gösterilerin benzerlerinin İran'da başlaması, ülkede "ekonomik kriz ardından beklenen "kaos mu yaşanacak?" sorusunu akıllara getirmiş durumda. Bazı bölgelerde eylemcilerin market ve sarrafları yağmalamaları, gösterilerin halkın gözündeki meşruiyetini sorgular hale getirdi. Emniyet güçlerinin önceki olaylara kıyasla daha sert tedbirler alması da devletin bölgedeki gelişmeleri göz önünde bulundurarak kargaşaya tahammülünün olmadığı şeklinde yorumlanıyor. İran yönetiminin öncekilerin aksine, bu krizi yönetmede başarılı olamadığı gözleniyor.

"Barışçıl gösteriler için şartlar oluşturulmadı"

Salameno haber sitesine göre, Muhafazakar siyasetçi Cevad Ariynmenş, İran'da halkın barışçıl gösteriler yapabileceği şartların oluşturulmadığını söyledi. Ariynmenş, "Demokratik toplumlarda genellikle partiler, birlikler, sendikalar ve kuruluşlar özgür ve barışçıl bir şekilde tepkilerini gösterebilmektedirler. Biz ülkede bu tür oluşumların önünü açmadık. Böyle benzin zammı gibi meselelerle karşılaşınca şiddetle karşı koyuyor ve yıkıma sebebiyet veriyoruz." ifadelerini kullandı.

Devrim Muhafızları ve polis teşkilatından ardı ardına gelen açıklamalarda, göstericilerin bir an önce eylemlerine son vermeleri, aksi takdirde emniyet güçlerinin sert müdahalesiyle karşı karşıya kalacakları uyarıları yapılıyor. Ali Hamaney'in Fars eyaleti temsilcisi Lütfullah Dejkam, göstericilerin yarına kadar eylemlerine son vermemesi durumunda, Şiraz kentinde milis güçleri Besiç güçlerinin sokağa ineceğini söyledi.

Gösterilerin gelecek seçime etkisi

İran'da halkın itirazlarını meşru zeminde dile getirebileceği tek imkanı, sınırlı özgürlüklerle gerçekleştirilen genel seçimler. Ama son dönemdeki gelişmeler, halkın muhafazakar ve reformist siyasetçilerden umutlarını kestikleri yönünde. Sürpriz zamma halkın ön görülemeyen tepkisi, 21 Şubat 2020 tarihinde düzenlenecek genel seçimlerde muhafazakar ve reformistleri zor durumda bırakacağa benziyor. Eğer bir sürpriz olmazsa, yaklaşık 4 ay sonra yapılacak genel seçimlere katılımın düşük olması bekleniyor. Bu sorunun üstesinden gelebilmek için siyasilerin "3. yol" arayışı içerisinde oldukları belirtiliyor.

İran'ın resmi haber ajansı IRNA'ya göre, İran'da günde üretilen 110 milyon litre benzinin yüzde 85'i (95 milyon litre) ülke içinde tüketiliyor. Bu orana göre İran, dünya ortalamasının 2 katı benzin tüketiyor. Dünya sıralamasında benzin fiyatının en düşük üçüncü ülkesi durumundaki İran'dan, komşu ülkelere günlük yaklaşık 25 milyon litre benzin kaçak satılıyor.