Engelsiz Erişim Derneği, görme engellilerin sandık başında refakatçisiz oy verebilmeleri için Boğaziçi Üniversitesi’yle sınırlı sayıda özel şablon hazırladı. Geçen iki seçimde bu şablon kullanıldı. Yerel seçimler için YSK özel şablona izin verdi ancak ’Ben bastırmam’ dedi.

Dernek Başkanı Engin Yılmaz, “AYM’ye başvurduk. Sonuç çıkmazsa AİHM’ye gideceğiz. Bizim gücümüz yetmez şablonları bastırmaya. Evden çıkamayan hasta, engelli seçmen için seyyar sandık gönderiliyor. Bize de gizli oy kullanma hakkımız verilmeli” diye konuşuyor.

Türkiye’de görme engelliler yanlarında bir refakatçiyle oy kullanabiliyor. Tıpkı eğitime ulaşmakta, iş bulmakta yaşadıkları sıkıntılar gibi sandık başında da temel bir haktan yoksun kalıyor ve bunun mücadelesini veriyorlar. Gizli oy hakkı için uğraş veren Engelsiz Erişim Derneği, Boğaziçi Üniversitesi Görme Engelliler Teknoloji ve Eğitim Laboratuvarı (GETEM) ile oy pusulası şablonu geliştirdi. Bunun uygulanabileceğini Türkiye’ye göstermek için iki yıl önce yola çıktı.

İKİ KEZ KULLANILDI

Görme engellilere kimsenin yardımı olmadan, sandık başında tek başlarına oy kullanma özgürlüğünü veren bu şablonun 16 Nisan 2017’deki referandumda kullanılması için Yüksek Seçim Kurulu (YSK) izin de verdi. Pusulayı, Boğaziçi Üniversitesi bastırdı. 5 bin şablon, el birliğiyle görme engellilere postayla ulaştırıldı. Böylece ilk kez 2017 referandumunda bu şablon kullanılmış oldu. 24 Haziran 2018’de ise cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimi için bu kez Avrupa Parlamentosu’nda kullanılan bir şablon örnek alındı. Daha zor bir şablondu. 3 bin şablon bastırılabildi. Şablonun ulaşabildiği görme engelliler ikinci kez gizli oy kullanma özgürlüğünü yaşadı.

YSK BASMAYI REDDETTİ

Engelsiz Erişim Derneği, 31 Mart yerel seçimlerinde ‘seçme hakkının yaygınlaştırması’ beklentisiyle oy pusulası şablonuyla 11 Aralık’ta YSK’ya başvurdu. Görme engelli seçmenlerin yerel seçimlerde, oy pusulası şablonuyla oy verebilmelerine izin verilmesi ve bu oy pusulası şablonlarının da YSK tarafından bastırılmasını talep etti. YSK hemen ertesi gün verdiği yanıtta, derneğin talebini kısmen kabul etti. Görme engellilerin oy pusulası şablonuyla oy kullanabilmelerine izin verdi. Ancak şablonların YSK tarafından bastırılması ve maliyetinin karşılanmasına ilişkin talepler reddedildi. Dernek ve Yılmaz 10 Ocak’ta Anayasa Mahkemesi’ne başvurup ‘gizli oy hakkını ihlal ettiği’ gerekçesiyle YSK kararının düzeltilmesini istedi.

AYM KARARI BEKLENİYOR

Şimdi Anayasa Mahkemesi’nden gelecek kararı bekliyorlar. Beklentilerinin aksi bir karar çıkması halinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne de gideceklerini belirten Yılmaz, şunları söylüyor:

“YSK’nın oy pusulası şablonlarını bastırma talebimizi reddetmiş olması, hazırlama ve temin etme konusunu vatandaşa bırakması, seçimlerin yargı organları eliyle yürütüleceğine ilişkin Anayasa’nın 79. maddesine aykırı. Dernek olarak şablonu bastıracak bütçemiz yok. Boğaziçi Üniversitesi’nin de böyle bir görevi yok. YSK bastırmayı reddederek, bu şablona ulaşamayan görme engelli vatandaşların gizli oy kullanması hakkını engelleyecek. Tam sayı veremesek de tahminen en az 5 bin kişiden söz ediyoruz. Tasarrufun bu şekilde sürdürülmesinin devamı halinde, oy pusulası şablonuna ulaşabilen ve ulaşamayan görme engelliler arasında eşitsizlik oluşmasına zemin hazırlanıyor.”

PARTİ DESTEĞİ İSTEMEYİZ

Dernek olarak bağış almadıklarını siyasi partilerden destek kabul etmediklerini belirten Yılmaz, “Bu tarafsızlığımızı yok eder” diyor ve şunları söylüyor:

“Tek başına bir şey yapamayacağımız anlayışını ortadan kaldırmaya çalışıyoruz. Neden ben herkesin sahip olduğu bir hakkı kullanamıyorum? Refakatçiyle kabine girdiğimde istediğim partiye oy attığını nereden bileyim? Annem, babam, kardeşimden farklı bir tercih cesareti gösterebilecek miyim? Seçimlerden birinde sandık görevlilerine, ‘Madem gizli olmayacak hepiniz gelin’ dedim. Yanlış yere oy gitmesin diye bütün partileri çağırdım, kabine beraber girdik. Herkes gibi bizim de kaygılarımız var. ‘Kör’ olmamız bunu engellemiyor. YSK’nın ‘Benim yasal görevim değil’ine takıldık. Evden çıkamayan, hasta, engelli seçmen için seyyar sandık gönderilirken, bize bu hakkın verilmemesini anlayamıyoruz.”

HERKES İKNA OLDU AMA...

Engelsiz Yaşam Derneği kurucu üyesi Levent Açlan, “YSK’yla bir çalıştay yaptık” diyor ve şunları anlatıyor: “Başkanı, siyasi parti temsilcileri dahil herkes bu şablonları gördü ve ne kadar kolay olduğuna ikna oldu. Ancak bu konuda inisiyatif alacak kurum YSK ve yaşadıklarımızın bir hak ihlali olduğunu kabul etmiyor. Oysa tek başına sandığa gidebilmek, gizli oy kullanmak kendi kendine yemek yemek gibi bir özgürlük. Yapılabilecek bir şey varken yok yasa, yok uygulama, yok bu yok şu deyip işi yokuşa sürmesi bizi çileden çıkarıyor. Hepimizin derdi somut ve partilerden bağımsız. Erişebilir olmayan oy demokratik açıdan toy... Bizim için meselenin ‘evet - hayır’dan öte anlamı var.”

YSK KARARI ÇELİŞKİLİ

Engelsiz Erişim Derneği Yönetim Kurulu üyesi avukat Olgun Yılmaz şöyle diyor: “Her türlü seçim güvenliğini dikkate alıyorlar, engellilerin ayağına sandık götürüyorlar, basit bir talebimizi yerine getirmiyorlar. Şablonla oy kullanmaya izin veriyorsanız, o zaman bunu basmaktan imtina edemezsiniz. YSK kendi içinde çelişkiye düşüyor. Şablon olmazsa, görme engelli ya yakını ya bir komşusuyla gidip oy kullanacak. Benim oyumu başkası niye bilsin? Adı üzerinde, ‘gizli oy’. Bağımsız olarak oy kullanma imkânım varken niye birilerine bağımlı olayım? Neden benim düşüncelerim başkaları tarafından bilinsin? Ben inanıyorum ki Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a bu konuyu iletme imkanımız olsa bu iş hemen çözülür.”

SANDIK ÖNÜNDE ENGEL OLMAMALI

Seçimlerin en tanıdık görüntülerinden biri refakatçisiyle kabine girip oy kullanan hastalar, yaşlılar, engelliler. Oysa ‘gizli oy’ tüm vatandaşlar için en temel siyasi haklardan biri. Herkes mührü gönlündeki partiye basabilir ve bunu sadece kendine saklayabilir. 31 Mart’ta yapılacak yerel seçimlere az bir süre kaldı. Bir yandan adaylar, tanıtımlar, vaatler bir yandan seçim güvenliği hazırlıkları sürüyor. Madalyonun öbür yüzünde de ‘seçme hakkını’ eşit ve sorunsuzca kullanmak isteyenler var. Yasalar ve Anayasa bu konuda vatandaşı koruyan, devleti bağlayan hükümler içeriyor. Örneğin; Anayasa’da “... Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz” hükmü yer alıyor. Engelliler Hakkında Kanun’un 3. maddesi ‘siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başka herhangi bir alanda insan hak ve temel özgürlüklerinin tam ve diğerleri ile eşit koşullar altında kullanılması veya bunlardan yararlanılması önünde engelliliğe dayalı olarak gerçekleştirilen her türlü ayrım, dışlama veya kısıtlamayı’ yasaklıyor.

BM Engelli Hakları Sözleşmesi, devletlere engellilerin siyasi haklarını güvence altına almaları görevini veriyor. Yerel seçimlerde de tüm engelliler, hastalar seçme hakkını özgürce kullanmak istiyor.

YEMİNLİ SEYYAR SANDIK KURULU

Yatağa bağımlı seçmenler için seyyar sandık uygulaması hayata geçirilmişti. Yerel seçimler için seyyar sandık talebi  17 Ocak’ta sona erdi. Yüksek Seçim Kurulu (YSK) hasta ve yatağa bağımlı seçmenlerin oy kullanması için kurulan seyyar sandık kurullarının görev ve yetkilerini belirledi. YSK’nın seyyar sandık kurullarının görev ve yetkilerine ilişkin kararı Resmi Gazete’de yayımlandı. YSK kararında, seçimlerin düzen içinde ve dürüstlükle yönetilip sonuçlandırılması ve uygulamada birliğin sağlanması amacıyla mahalli idareler genel seçimleri için seyyar sandık kurullarının oluşumu, görev ve yetkilerini gösteren genelgenin kabul edildiği bildirildi. Genelgeye göre, seyyar sandık kurulu bir başkan, altı asıl ve altı yedek üyeden oluşacak. İdare amirleri, zabıta amir ve memurları, askeri şahıslar, TBMM üyeleri ve adaylar seyyar sandık kurulu üyesi seçilemeyecek. Seyyar sandık kurullarının görev ve yetkileri şu şekilde sıralanıyor:

- Sandığın taşımasında ve seçmenin hastalığı dikkate alınarak oy kullanma sırasında gerekli önlemleri almak.

- Oyun gizliliğini sağlamak amacıyla seyyar oy kabininin yerleştirilmesini ve seçmenin rahat oy kullanmasını sağlayacak tedbirleri almak.

- Görev yaptığı seyyar sandığın seçmen listesinde kayıtlı olmayıp da başka bir sandık seçmen listesinde kayıtlı olan sandık kurulu başkan ve üyelerine, seyyar sandık kurulu üyelerini görev yerlerine ulaştırmak için görevlendirilen kişilere ve varsa o sandığın güvenliğini sağlamakla görevli kolluk görevlilerine ilçe seçim kurulundan aldıkları belgelere istinaden oy kullandırmak, oy kullandıkları seçmen listesinin sonuna yazmak, imzalarını almak ve belgeleri ilçe seçim kuruluna teslim etmek.

- Seyyar sandıktan çıkan zarfları saymak ve sabit sandık kurullarına teslim etmek.

- Seyyar sandık kurulu başkan ve üyeleri, oy verme günü göreve başlamadan önce ilk iş olarak, birer birer, “Hiçbir tesir altında kalmaksızın, hiç kimseden korkmadan, seçim sonuçlarının tam ve doğru olarak belirlenmesi için görevimi kamuna göre, dosdoğru yapacağıma, namusun, vicdanım ve bütün mukaddesatım üzerine ant içerim” diye yemin edecek.

BİRLEŞMİŞ Milletler’in bir organizasyonu olan Zero Project, her yıl engellilerin önündeki bariyerleri kaldıran yenilikçi projelere ödül veriyor. 2019’un teması bağımsız yaşam ve siyasi katılımdı. 42 ülkeden 65 yenilikçi projeye ödül verildi. Bu projeler arasında Türkiye’den tek çalışma Engelsiz Erişim Derneği ve Boğaziçi Üniversitesi GETEM tarafından yürütülen erişilebilir oy şablonları oldu. Ödül töreni 20-22 Şubat’ta Viyana’daki BM ofisinde yapılacak. Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi ve engelli öğrenciler danışmanı Doç. Dr. Zeynep Hande Sart, ödülün bağımsız yaşam ve siyasi katılım konusunda engellilere yardım eden uygulama ve politikalara verildiğini söyledi.

BRAILLE  ALFABESİYLE

- Üzerinde delikler ve Braille alfabesiyle yazılar bulunan oy şablonu da pusula içine yerleştiriliyor. Her bir deliğin altına, parti ya da aday için mühür vurulacak yuvarlak denk geliyor. Görmeyen seçmen ya yazıyı okuyarak oyunu istediğine kullanıyor ya da 
oy vermek istediği parti ya da adayın yuvarlağını sayarak buluyor.

OY KULLANMA MUTLULUĞUNU YAŞAMAMIZA İZİN VERİN

Avukat Sevgi Mart, “Günümüzde görme engellilere sunulan, yanında bir refakatçi ile oy kullanma yöntemi, gizli oy ilkesinin açıkça ihlaline neden oluyor” diyor. Mart, şunları söylüyor: “Görme engelli seçmenin birey olarak hissetmesini engellemektedir. Zira, oy kabinine en güvendiğiniz insanla dahi girseniz o kişinin, sizin iradenizi, oy pusulasına doğru yansıttığından şüphe duyuyoruz. Gerçek anlamda oy kullandığımı ilk kez, bundan önceki iki seçimde oy pusulası şablonuyla oy verince hissettim. YSK, oy pusulası şablonunu hazırlama görevini üstlensin ve ülkenin her noktasında tüm görme engelli seçmenler, gerçek anlamda oy kullanmanın mutluluğunu yaşasın. YSK’nın bize omuz vermesini, her görme engelli seçmenin bağımsız, gizli, eşit ve erişilebilir biçimde oyunu kullanmasını sağlamasını bekliyoruz.”

BM: GÖREV DEVLETİN

Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’nin 29. maddesi devletlere, engellilerin siyasi haklarını ve diğer bireylerle eşit koşullar altında bunlardan yararlanma imkânını güvence altına almaları görevini veriyor. Madde, seçim usullerinin, tesislerinin, materyallerinin kullanımının kolaylaştırılmasını, engellilerin seçimlerde ve referandumlarında baskıya uğramadan gizli oy kullanmalarını, aday olma  haklarının korunmasını, mümkün olduğunca yardımcı ve yeni teknolojilerin kullanılmasının sağlanmasını, seçmen olarak tercihlerini özgürce ifade edebilmelerini güvence altına almasını, talep etmeleri durumunda oy kullanırken kendi seçtikleri bir kişinin desteğini almalarına izin verilmesini düzenliyor.