İrtikap, kamu görevlisinin görevini kötüye kullanarak kişiyi baskı, tehdit, nüfuz veya aldatma yoluyla kendisine veya bir başkasına haksız çıkar sağlaması anlamına gelen bir suç türüdür. Bu suç, kamu görevlisi ile vatandaş arasında gerçekleşen bir tür "menfaat temelli" ilişkiyi kapsar ve Türk Ceza Kanunu'nda (TCK) detaylı şekilde düzenlenmiştir.
Türk Ceza Kanunu’nda İrtikap Suçu
İrtikap suçu, TCK’nın 250. maddesinde düzenlenmiştir. Suçun temelini, kamu görevlisinin görevinden kaynaklanan gücünü kötüye kullanarak kişiden haksız bir yarar sağlaması oluşturur. Bu yarar doğrudan kamu görevlisine yönelik olabileceği gibi, bir başkası adına da talep edilebilir.
İrtikap Suçunun Unsurları
Kamu Görevlisi Olmak:
Suçun faili yalnızca kamu görevlisi olabilir. Yani, kamu hizmetini yürüten bir görevlidir. Özel sektör çalışanları bu suçun faili olamaz.
Görevin Sağladığı Nüfuzun Kötüye Kullanılması:
Kamu görevlisi, görevinden doğan yetkilerini kullanarak kişiyi haksız yarar sağlamaya zorlar. Bu baskı, açık bir tehdit olabileceği gibi daha örtülü bir yönlendirme şeklinde de olabilir.
Haksız Yarar Sağlanması:
Kamu görevlisi, bu baskı ya da yönlendirme sonucu kendisi veya üçüncü bir kişi lehine menfaat temin eder.
Mağdurun Rızasının Olması:
İrtikap suçunda kişi rızasıyla menfaat sağlar; ancak bu rıza, kamu görevlisinin yönlendirmesiyle ve baskısıyla oluşmuştur. Bu yönüyle rüşvetten ayrılır.
Rüşvet ile Farkı
İrtikap ile rüşvet arasındaki temel fark, rıza ve yönlendirme şeklidir. Rüşvette taraflar karşılıklı anlaşma içerisindedir, menfaat sağlama rızaya dayalıdır. Oysa irtikapta kamu görevlisi baskı, tehdit veya yanıltma ile kişiyi menfaat sağlamaya zorlar. Yani rıza görünürde vardır ama aldatıcı veya zorlayıcı unsurlar içerir.
Cezası Nedir?
TCK’ya göre irtikap suçunun cezası, suçun niteliğine göre değişmekle birlikte 5 yıldan 10 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılabilir. Ayrıca, kamu görevlisinin memuriyetine son verilmesi ya da kamu hizmetlerinden yasaklanması gibi ek yaptırımlar da gündeme gelebilir.
İrtikap Suçu Örnekleri
Bir belediye görevlisinin ruhsat vermek için vatandaştan para talep etmesi,
Bir vergi memurunun işlem kolaylığı sağlamak için mükellefi dolaylı olarak ödemeye yönlendirmesi,
Zabıta memurunun denetim yapmamak karşılığında iş yerinden menfaat sağlaması
gibi durumlar irtikap kapsamına girebilir.
İrtikap suçu, kamu güvenini zedeleyen, devlet ile vatandaş arasındaki ilişkiyi bozan ciddi bir suçtur. Bu nedenle Türk Ceza Kanunu, kamu görevlilerinin görevlerini kötüye kullanmalarına karşı caydırıcı hükümler öngörmüştür. Kamu hizmetinde şeffaflık ve dürüstlük ilkesine zarar veren bu tür fiillerin tespiti ve cezalandırılması, hukuk devleti ilkesinin bir gereğidir.
Kaynak:
