Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, “sebze ve meyve fiyatlarına ayar çekme kararı aldık” diyerek, “tanzim satış sistemi”ne yeşil ışık yakmasının ardından Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın da tanzim satış mağazalarına ilişkin, “Önümüzdeki hafta ilk etapta İstanbul’da 50, Ankara’da 30’dan fazla noktada, hakiki değerinde olacak şekilde süreci başlatacağız” yönündeki açıklaması, gözleri, tanzim satış sistemine çevirdi. Tanzim satış sisteminin adının piyasada konulmasının ardından kısa sürede fiyatlarda yüzde 25’lere varan indirim görüldü.

Adının konuşulmasının bile fiyatları aşağı yönlü düşüren tanzim satış Türkiye’de ilk kez 1973’te Tansa ile başladı. Daha sonra, “Tanzim Satış Müdürlüğü adı altında Konak’ta ilk mağaza açıldı. Fiyatları düşüş eğilimine getiren tanzim satışta temel amaç satıcı fiyatlarının yükselmesini önlemek. Ayrıca bazı malların tüketiciye daha uygun fiyatlarla ulaşmasını sağlamak amaçlanıyor. Tanzim satış, belediye veya kamu kuruluşları tarafından yönetiliyor. Tanzim satışta kamu kurumları piyasaya müdahale ediyor.  Belediyeler ve halka hizmet amaçlı çalışan kamu kurumları vatandaşın yararına piyasaya ucuz ürün sunuyor.

Belediyeler kuracak

Uygulama, gelecek hafta Ankara ve İstanbul’da başlayacak. Belediyeler, üreticiden doğrudan satın aldıkları gıda ürünlerini düşük kârla satacak. Gelecek haftadan itibaren belediyelerin belirledikleri noktalarda tanzim satış yerleri kurulacak. Üretici hallerinden satın alınan meyve ve sebzeler düşük kârla kurulacak noktalarda satılacak. Böylece komisyoncular ve aracılar devre dışı kalacak. Tanzim satış noktaları ilk etapta Ankara ve İstanbul Büyükşehir belediyeleri tarafından uygulanmaya başlanacak. Satış noktalarında özellikle fiyat regülasyona ihtiyaç duyulan sebze meyvelere öncelik verilecek. Hangi ürünlerin, nerelerde satılacağını büyükşehir belediyeleri duyuracak.

‘Maliyetleri düşürüyoruz’

Tarım ve Orman Bakanı Pakdemirli İzmir’de çiftçilerle buluştu. Pakdemirli burada şöyle konuştu:
“Dövizin fırlamasından tarım etkilendi, girdi maliyetleri arttı. Biz de dedik ki ‘Fiyatları nasıl geri çekeriz?’ Tarım Kredi Kooperatifimizle konuştuk. Onlar da kar gözetmeksizin, çiftçimizi, köylümüzü rahatlatmak için her türlü emeği koydular. Olabildiğince zarar noktasına getirmeden gübrede, yemde indirim yaptılar.”

Marketler tarladan mal alamayacak

TBMM, Tarım, Orman ve Köyişleri Komisyonu Başkanı Yunus Kılıç, hal yasası hayata geçtiğinde, büyük zincir marketlerin hal sistemine dahil olacağını ve tarladan mal alamayacağını belirtti. Kılıç, “Çiftçi ürününü düşük fiyattan satmaya mecbur bırakılıyor. Piyasayı elinde tutan bu fırsatçılar, üreticileri ve tarla sahiplerini gübre, tohum ve ilaç desteği ile önceden tekelleri altına alıyor. Sistemini bu şekilde kuran büyük tüccar ve zincir marketler, üreticileri kendilerine mahkum bırakıyor. Bu sisteme giremeyen üreticiler de işçi bulmakta zorlandıkları için ürünlerini ucuza satmak zorunda kalıyorlar” diye konuştu.

Seyirci kalamayız’

Tarladaki ürünün, sadece zincir marketler ve tüccarlar aracılığıyla değil aynı zamanda komisyoncular üzerinden de tüketiciye ulaştırıldığına işaret eden Kılıç, “Komisyoncular, aldıkları ürünü yasalara aykırı olarak yüzde 8 karla başka komisyonculara satıyor. Ürün el değiştirdikçe fiyat da artıyor. Mevcut sistemde üreticiler, perakende satışını elinde tutan zincir marketler, büyük tüccarlar ve komisyoncuların insafına kalmış durumda. Buna seyirci kalamayız” dedi.

Tarım Kredi harekete geçti

Albayrak’ın, tanzim satış mağazalarına ilişkin açıklamasının ardından ilk olarak Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği harekete geçti. Genel Müdür Fahrettin Poyraz, belediyelerin tanzim satış mağazalarında satılacak ürünleri çiftçilerden almaya başladıklarını belirtti. Poyraz, “Üreticiden alabildiğimiz kadar makul fiyata alıp bu ürünleri dağıtım noktasındaki belediyenin yetkililerine teslim edeceğiz.

Özel sektör mantığıyla düşünmediğimiz için buna hemen hemen hiç kâr koymayacağız. Bu işlerle her aracı kendi karını eklediği için, ne kadar aracı olursa fiyat da o kadar artar. Biz üreticiden aldığımız fiyata sadece nakliyesini ekleyeceğiz. Bir tarafta üreticimiz olacak diğer tarafta satış yapacak yetkililer olacak” dedi.

Kooperatif etkisi

Poyraz, çiftçiye ürünlerini Tarım Kredi’ye satmaları için zorlama yapılmayacağının altını çizerek, “Hububat ve bakliyat ağırlıklı olarak gerçekleştirdiğimiz işi, şimdi önceden kısmi olarak yaptığımız yaş sebze meyvede de sürdüreceğiz. Piyasada hangi ürüne ihtiyaç varsa sezonuna göre temin edip göndereceğiz. Kooperatiflerin önünü açmak gerekiyor. Kooperatiflerden alınan ürünlerin kamu kurumlarına verilmesinin yolu açılırsa piyasayı regüle eder, fahiş fiyatlar varsa da bu fiyatları aşağı çeker” diye konuştu.

‘Devlet masrafı üstlenebilir’

Tanzim satış modeliyle belediyelerin satış noktalarında meyve ve sebze satması kararını değerlendiren Türkiye Halciler Federasyonu Başkanı Yüksel Tavşan, fiyatların normale dönmesiyle devletin piyasadan çekileceğini düşündüğünü söyledi. Amacın piyasanın regüle edilmesi olduğunu dile getiren Tavşan şunları söyledi:

“Devlet çeşitli masrafları üstlenebilir, zarar bütçesi ayırabilir. Kendi üstlendikten sonra fiyatlar daha uygun olur. İşçilik, nakliye ve ambalaj gibi masraflar var. Aynı zamanda zayi oranı mutlaka olacak. Bu tür masrafları devlet sübvanse eder.”