Erdoğan’ın strateji değişikliği, çözüm sürecinin geleceğiyle ilgili tartışmaları da beraberinde getirdi.

Komisyonda anlaşılan 48 madde arasında, BDP’nin süreçle ilgili beklentisini karşılayan hiçbir hüküm bulunmuyor. 48 maddeden 36’sını, temel hak ve hürriyetler oluşturuyor. Başkanlık sistemini ilgilendiren yürütme bölümü ile mali, ekonomik, sosyal haklar ve son hükümlerde ise hiçbir maddede uzlaşma bulunmuyor.

Uzlaşılan diğer hükümlerin 4 maddesi yasama, 4 maddesi yargı ve bir maddesi idare-kamu hizmetleri bölümünde yer alıyor. Temel haklar dışındaki 12 madde; Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süreleri, milletvekilliğiyle bağdaşmayan işler, yasama dokunulmazlığı, Meclis Genel Kurulu görüşmelerinin açıklığı, anayasanın değiştirilmesi konularında mevcut Anayasa’ya paralel hükümleri içeriyor.

ÇEKİNCELER VAR

BDP’nin, temel haklar bölümünün vazgeçilmezleri olarak gündeme getirdiği; kendi kültürünü koruma, kendi dilini kullanma, anadilde eğitim, kültürel kimlik hakkı gibi taleplerinin hiçbiri 36 madde arasına girmedi. Bu maddelerde uzlaşmaya katılan BDP’nin diğer yandan “Barış hakkı. Hakikat hakkı”, CHP’nin“Barış içinde ve silahsızlanmış bir toplumda yaşama hakkı” gibi ek madde önerileri bulunuyor. BDP ayrıca, anlaşmalı görünen sağlık hakkı maddesine “Her kadın üreme sağlığı ve doğurganlık hakları konusunda ücretsiz hizmet alma hakkına sahiptir. Temel sağlık hizmetlerinin sağlanmasında ücretsizlik unsurunun vazgeçilmezdir” hükümlerinin girmesini, sosyal güvenlik hakkı maddesine ise ev kadınlarının eklenmesini ve sosyal güvenlik hakkının etkin kullanımının vurgulanmasını çekince olarak düştü.

GEREKÇE SORUNU

Yerleşme hürriyeti maddesinde ise “suç işlenmesini önlemek, kamu düzeni” gibi sınırlama gerekçeleri yazılmakla birlikte bunların mülkiyet konusunda ayrıca açıklığa kavuşturulacağına dair çekince kondu. MHP dışındaki partiler, suç ve cezalarla ilgili maddede, “Cezaların infazında ve tutukluluk sırasında kişilerin inançlarını yaşamaları, kültürel hayatlarını sürdürmeleri ve kendi dillerini konuşmaları devletin güvencesi altındadır” gerekçesinin yazılmasında anlaştı. MHP ise bu gerekçeye karşı çıktı. Bu sorun gerekçeyle ilgili olduğundan madde uzlaşılmış kabul edildi.

KAVRAM ANLAŞMAZLIĞI

Uzlaşılan maddelerde ayrıca kavram tercihiyle ilgili çekinceler bulunuyor. Hürriyet-özgürlük, onur-şeref, hayat-yaşam, haller-durumlar, somut olgulara-müşahhas hadise gibi ifadeler eşanlamlarıyla birlikte maddeye alındı. Son uzlaşma aşamasında bu kavramlardan biri seçilecek.

GÜNCEL HÜKÜMLER

Anlaşılan maddeler arasında; Gezi Parkı eylemlerinde gündeme gelen toplantı-gösteri yürüyüşü hakkının genişletilmesi, internette paylaşılan düşüncelere saygı gösterilmesi gibi güncel tartışmaları ilgilendiren hükümler de bulunuyor.

Bu maddeler ana hatlarıyla şöyle:

Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı: Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme ve bunlara katılma hakkına sahiptir.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı, kamu düzeninin, genel sağlığın, başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması veya suç işlenmesinin önlenmesi amaçlarıyla sınırlanabilir.

Bilgiye erişim hakkı ve bilişim özgürlüğü: Herkes, bilgiye, internete ve diğer elektronik iletişim ortamlarına serbestçe erişim hakkına sahiptir. Devlet, bu hakkın etkin ve adil bir biçimde kullanılabilmesi için gerekli düzenlemeleri yapar. İnternet aracılığıyla yapılan haberleşmenin gizliliği esastır. Herkes, internet aracılığıyla paylaştığı kişisel verilerinin korunmasını; düşünce ve kanaatlerinin gizliliğine saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir.”

DİĞER BAŞLIKLAR

Uzlaşmadaki diğer madde başlıkları ise şunlar:

“Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü. Devletin şekli (Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir) İnsan onur ve haysiyeti. Temel hak ve hürriyetlerin niteliği ve bütünlüğü. Hayat hakkı. İşkence, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele yasağı. Zorla çalıştırma ve angarya yasağı. Kişi hürriyeti ve güvenliği.

Kişisel bilgi ve verilerin korunması. Yerleşme ve seyahat hürriyeti. Bilim ve sanat hürriyeti. Düzeltme ve cevap hakkı. Mülkiyet ve miras hakkı. Çalışma ve sözleşme hürriyeti. Başvuru ve bilgi edinme hakkı.

Suç ve cezalara dair esaslar. Yabancıların durumu. Sağlık hakkı. Sosyal güvenlik hakkı. Konut ve barınma hakkı. Çalışma, iş güvenliği ve adil ücret hakkı. Devletin sosyal ve ekonomik görevlerinin sınırı. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması. Temel hak ve hürriyetlerin geçici olarak durdurulması. Temel hak ve hürriyetlerin korunması. Kıyıların korunması ve kıyılardan yararlanma. Tarih, kültür ve tabiat varlık ve değerlerinin korunması. Doğal servetlerin ve kaynakların aranması ve işletilmesi. Ormanların korunması ve geliştirilmesi. Özel olarak korunması gereken kesimlerin hakları. Makul ve insanca hayat sürdürme hakkı. Devletleştirme ve özelleştirme. Tüketicinin korunması. Yabancı ülkelerde yaşayan vatandaşlar. Sporda tahkim. Merkezi idare. Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması. Adalet hizmetlerinin denetimi. Anayasa şikayeti.”

İŞTE O 48 MADDE

Bugüne kadar 177 maddeyi görüşen komisyonda uzlaşma sağlanan 48 maddenin başlıkları ve özet düzenlemeleri şöyle:

1- Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü: Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlar. Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.

2- Devletin şekli: Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

3- İnsan onur ve haysiyeti: İnsan onur ve haysiyeti dokunulmazdır. İnsan onur ve haysiyeti insan haklarının ve anayasal düzenin temelidir.

4- Temel hak ve hürriyetlerin niteliği ve bütünlüğü: Herkes, kişiliğine bağlı dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. Temel hak ve hürriyetler bir bütündür ve birbirini tamamlar.

5- Hayat hakkı: Meşru müdafaa ve suçla mücadele esnasında kanunun cevaz verdiği durumlarda, hayat hakkını ortadan kaldıracak ya da tehlikeye düşürecek ölçüde güç kullanımının kesinlikle zorunlu olması hali istisnadır.

6- İşkence, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele yasağı: Hiç kimseye insan onur ve haysiyetiyle bağdaşmayan bir ceza verilemez ve muamele yapılamaz.

7- Zorla çalıştırma ve angarya yasağı: Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. İnsan ticareti ve angarya yasaktır.

8- Kişi hürriyeti ve güvenliği: Kuvvetli suç şüphesinin varlığı veya isnat edilen suçun ağırlığı tek başına tutuklama nedeni sayılamaz. Tutuklanan kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır.  Tutuklama hiçbir surette cezalandırma şekline dönüştürülemez.

9- Kişisel bilgi ve verilerin korunması: Kişisel bilgi ve veriler, ancak kişinin açık rızasına veya kanunla öngörülen meşru bir sebebe dayalı olarak, ayrımcılığa yol açmayacak şekilde toplanabilir, işlenebilir ve kullanılabilir.

10- Yerleşme ve seyahat hürriyeti: Yerleşme hürriyeti, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek, çevreyi ve kültürel varlıkları korumak; seyahat hürriyeti ise genel sağlığın korunması ve suç soruşturması veya kovuşturması sebepleri ile sınırlanabilir.

11- Bilim ve sanat hürriyeti: Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, icra etme, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hak ve hürriyetine sahiptir. Devlet, sanatı ve kültürel etkinlikleri destekler ve sanatçıyı korur.

12- Düzeltme ve cevap hakkı: Şeref ve haysiyetlerine dokunulan veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılan herkes düzeltme ve cevap hakkına sahiptir.

13- Mülkiyet ve miras hakkı: Miras hakkı, kamu yararı; mülkiyet hakkı ise kamu yararı ve yabancılar için milli güvenlik sebebiyle sınırlanabilir.

14- Çalışma ve sözleşme hürriyeti: Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir.

15- Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı: Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme ve bunlara katılma hakkına sahiptir. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı, kamu düzeninin, genel sağlığın, başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması veya suç işlenmesinin önlenmesi amaçlarıyla sınırlanabilir.

16- Başvuru ve bilgi edinme hakkı: Herkes kendisiyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında yetkili makamlara ve TBMM’ye bireysel ya da topluca başvuruda bulunma hakkına sahiptir.

17- Suç ve cezalara dair esaslar: Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez. Devlet, cezalarının infazında kadınlar için pozitif ayrımcılığı sağlayacak idari önlemleri alır.

18- Yabancıların durumu: Ölüm cezasına veya insan onuruyla bağdaşmayan bir muamele ya da cezaya maruz kalma ihtimali kuvvetli olan kişiler iade edilemez.

19- Sağlık hakkı: Hiç kimse temel sağlık hizmetlerinden yoksun bırakılamaz. Her kadın üreme sağlığı ve doğurganlık hakları konusunda ücretsiz hizmet alma hakkına sahiptir.

20- Sosyal güvenlik hakkı: Hiç kimse sosyal güvenlik sistemiyle bağlantısı olmaksızın çalıştırılamaz.

21- Konut ve barınma hakkı: Herkes temel insanî gereksinimlerini karşılayabilecek, insan haysiyetine yakışır biçimde konut ve barınma hakkına sahiptir.

22- Çalışma, iş güvenliği ve adil ücret hakkı: Herkes, çalışma, iş güvenliği, insan onur ve haysiyetine uygun bir hayat sürmesini sağlayacak ölçüde adil ücret hakkına sahiptir. Asgari ücretin tespitinde çalışanların geçim şartları göz önünde bulundurulur, asgari ücretten vergi alınmaz.

23- Devletin sosyal ve ekonomik görevlerinin sınırı: Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen görevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek, mali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir.

24- Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması: Hürriyet esas, sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum hürriyet lehine yapılır.

25- Temel hak ve hürriyetlerin geçici olarak durdurulması: Olağanüstü yönetim usullerinin ilan edildiği hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması, sınırlandırılabilir veya geçici olarak durdurulabilir. Kimsenin hak arama özgürlüğü ortadan kaldırılamaz.

26- Temel hak ve hürriyetlerin korunması: Temel hak ve hürriyetlerin ihlali halinde doğan zarardan devlet sorumludur ve dava devlet aleyhine açılır. Devlet ilgiliye derhal rücu eder.

27- Kıyıların korunması ve kıyılardan yararlanma: Kıyılar, devletin hüküm ve tasarrufu altındadır; özel mülkiyete konu olamaz. Herkesin deniz, göl ve akarsular ile bunların kıyılarından yararlanma hakkı vardır.

28- Tarih, kültür ve tabiat varlık ve değerlerinin korunması: Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar; bu amaçla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alır. Devlet, Türkiye dışında bulunan tarihi ve kültürel mirasını korumak için gerekli tedbirleri alır.

29- Doğal servetlerin ve kaynakların aranması ve işletilmesi: Doğal servetler ve kaynaklar devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Devlet, çevresel varlıkların korunmasını esas almak kaydıyla, bu hakkını belli bir süre için gerçek ve tüzel kişilere devredebilir.

30- Ormanların korunması ve geliştirilmesi: Yanan ormanların yerinde yeni orman yetiştirilir, bu yerlerde başka çeşit tarım ve hayvancılık yapılamaz. Bütün ormanların gözetimi devlete aittir.

31- Özel olarak korunması gereken kesimlerin hakları: Özel olarak korunması gereken toplum kesimlerinin siyasi hayata katılmasını kolaylaştıracak tedbirleri almak devletin görevlerindendir.

32- Bilgiye erişim hakkı ve bilişim özgürlüğü: Herkes, bilgiye, internete ve diğer elektronik iletişim ortamlarına serbestçe erişim hakkına sahiptir. Devlet, bu hakkın etkin ve adil bir biçimde kullanılabilmesi için gerekli düzenlemeleri yapar. İnternet aracılığıyla yapılan haberleşmenin gizliliği esastır. Herkes, internet aracılığıyla paylaştığı kişisel verilerinin korunmasını; düşünce ve kanaatlerinin gizliliğine saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir.

33- Makul ve insanca hayat sürdürme hakkı: Herkes toplumsal dışlanmaya ve yoksulluğa karşı korunma, eğitim, barınma, tıbbi bakım, beslenme, temiz suya erişme ile sosyal hizmetlerden yararlanma haklarını da içerecek biçimde makul ve insanca hayat sürdürme hakkına sahiptir.

34- Devletleştirme ve özelleştirme: Stratejik açıdan önem taşıyan işletmelerin özelleştirilmesinde kamu yararı esas alınır.

35- Tüketicinin korunması: Devlet, tüketicileri koruyucu ve aydınlatıcı tedbirler alır; tüketicilerin kendilerini koruyucu girişimlerini teşvik eder ve destekler.

36- Yabancı ülkelerde yaşayan vatandaşlar: Devlet, yabancı ülkelerde yaşayan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının aile birliğinin, çocuklarının eğitiminin, kültürel ihtiyaçlarının ve sosyal güvenliklerinin sağlanması, anavatanla bağlarının korunması için gereken önlemleri alır.

37- Sporda tahkim: Spor federasyonlarının spor faaliyetlerinin yönetimine ve disiplinine ilişkin kararlarına karşı ancak zorunlu tahkim yoluna başvurulabilir.

38- Merkezi idare: Türkiye, merkezi idare kuruluşu bakımından, coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere; iller de diğer kademeli bölümlere ayırılır.

39- Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması: Devlet tarım ve hayvancılıkla uğraşanları özel olarak destekler.

40- Savcılık mesleği ve teminatı: Savcılar, adli görevlerinde hakimlik teminatına tabidir. Savcılar idari görevleri bakımından Adalet Bakanlığı’na bağlıdır.

41- Adalet hizmetlerinin denetimi: Adalet hizmetlerinin denetimi Adalet Bakanlığı tarafından yapılır.

42- Anayasa şikayeti: Herkes anayasada düzenlenen kişi hakları, siyasal haklar ve devlete olumlu edim yüklemeyen sosyal hak ve özgürlüklerinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne anayasa şikayetinde bulunabilir.

43- Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi ve üyeliğin sona ermesi: Mevcut Anayasa’ya paralel.

44- Milletvekilliği ile bağdaşmayan işler, 45- milletvekilliğinin düşmesi, 46- yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına iptal istemi, 47- Genel Kurul görüşmelerinin açıklığı: Büyük ölçüde mevcut Anayasa hükümlerine paralel yazıldı.

48- Anayasanın değiştirilmesi: 367 çoğunluk ve iki turlu gizli oylama şartları korunuyor.