Karadeniz Teknik Üniversitesinde Prof. Dr. Nilgün SAYIL, Prof. Dr. Hakan KARSLI, Dr. Öğr. Üyesi Kaan Hakan ÇOBAN, Dr. Öğr. Üyesi Özgenç AKIN'dan oluşan ekip, kahramanmaraş'ta yaşanan deprem felaketi ile alakalı bilgilendirme yayınladılar.
Yapılan bilgilendirme açıklamasında şuifadelere yer verildi:
06 Şubat 2023 tarihinde Doğu Anadolu bölgemizde yer alan ve ülkemizin ikinci büyük fayı olan Doğu Anadolu Fayı üzerinde iki büyük deprem meydana gelmiştir. Ülkemiz sınırları içerisinde yer alan ve dünya ölçeğinde çağımızın en büyük afetlerinden sayılabilecek nitelikte olan bu depremlerden ilki B.Ü. KRDAE deprem kataloğuna göre Sofalaca-Gaziantep (37.1123 K 37.1195 D) (AFAD kataloğuna göre Pazarcık-Kahramanmaraş) merkezli yerel saat ile 04:17’de aletsel büyüklüğü Mw 7.7 depremi, ikincisi ise aynı bölgede 9 saat sonra meydana gelen Ekinözü-Kahramanmaraş (38.0717 K 37.2063 D) (AFAD kataloğuna göre Elbistan-Kahramanmaraş) merkezli yerel saat ile 13:24’te aletsel büyüklüğü Mw 7.5 depremidir. Sol yönlü doğrultu atımlı faylanma ile meydana gelen her iki depremin odak derinlikleri yaklaşık 10 km civarında olup sığ odaklı depremlerdir (Sofalaca-Gaziantep depreminin ulusal ve uluslararası deprem veri merkezlerince yapılan ilksel moment tensör çözümleme sonuçları Şekil 1’de gösterilmiştir).
Şekil 1. Sofalaca-Gaziantep (Mw 7.7) depreminin ulusal ve uluslararası deprem veri merkezlerince
yapılan ilksel moment tensör çözümleme sonuçları.
Depremler; Güneydoğu Anadolu, Doğu Anadolu, İç Anadolu, Akdeniz ve Doğu Karadeniz Bölgelerini
kapsayan geniş bir alanda hissedilmiş; Kahramanmaraş, Gaziantep, Hatay, Osmaniye, Adıyaman,
Adana, Malatya, Kilis, Diyarbakır ve Şanlıurfa illerinde çok sayıda bina yıkılması ya da hasarı
sonucunda can ve mal kayıpları yaşanmıştır. Her iki depreme ait şiddet haritalarına göre deprem dış
merkezlerinden (episantr, merkez üssü) itibaren yaklaşık 500 km çaplı alan içerisinde, deprem merkez
üssü yakın civarında X+ şiddetinden, merkez üssünden uzaklaştıkça V şiddetine kadar etki yaptığı
görülmüştür (Şekil 2). Bu depremler ülkemizde son 100 yılda, büyüklükleri ve şiddetleri bakımından
27.12.1939 Erzincan depreminden sonra yaşanan en büyük depremler olmuştur. Birbirinden bağımsız
fay parçaları üzerinde gerçekleşen bu iki depremden ilki olan Sofalaca-Gaziantep depreminden açığa
çıkan enerji diğer bir faya transfer olarak (yani onu tetikleyerek) bu fayı hareketlendirmiş ve hemen
hemen aynı büyüklükte yeni deprem meydana gelmiştir. Bu fiziksel olarak mümkün olmakla birlikte,
dünya üzerinde çok nadir olacak biçimde bu kadar kısa süre içinde, aynı kırık bölgesinde, birbirine
yakın mesafede (yaklaşık 150 km) büyüklüğü 7.5’in üzerinde iki depremin meydana gelmesi
yerbilimleri açısından da oldukça önemlidir ve ne yazık ki yaşanan afetin boyutlarını da artırmıştır.
06-08 Şubat 2023 tarihleri arasında meydana gelen ana ve artçı şokları içeren büyüklükleri 3.0’ün
üzerinde olan depremlerin dağılımı ulusal deprem izleme ağlarından olan AFAD web sayfasından
alınarak Şekil 3’te verilmiştir. Uluslararası veri merkezlerinden birisi olan USGS (Amerika Jeolojik
Araştırma Merkezi) tarafından hazırlanan, ana depremlerden itibaren 3 günlük sürede oluşan
depremlerin büyüklüklerinin derinliğe göre grafiği ile saatlik deprem oluş oranlarını içeren histogram
Şekil 4’te verilmiştir. Ana depremlerden sonra büyüklüğü 6.0’nın üzerinde (Mw 6.0 ve 6.6) 2 artçı
deprem ve 6.0’dan küçük yüzlerce artçı deprem meydana gelmiş olup, halen devam etmektedir. Bu
hareketlilikler en az 3 ay kadar süreyle çok etkin olmakla birlikte birkaç yıl devam edecektir.
Her iki depremin oluştuğu bölge genel olarak Doğu Anadolu Fay Zonu ve nispeten Ölü Deniz Fay
Zonu’nun etkisi altındadır. MTA tarafından 2011 yılında hazırlanan Türkiye Diri Fay Haritası’nda da
görüleceği gibi Doğu Anadolu Fay Zonu Kahramanmaraş ilinin güneydoğusundan geçmektedir.
Ayrıca Güneydoğu Anadolu Fay Zonu ve güneyde Ecemiş ve Karataş-Yumurtalık Fayları bölgedeki
önemli tektonik yapılardır. İl sınırlarını D-B yönlü ikiye bölen Çardak Fayı, Pazarcık, Türkoğlu,
Gölbaşı, Çelikhan-Sürgü Fayları bölgedeki aktif faylar olup, genelde ana tektonik yapılar KD-GB
gidişlidir.
Tarihsel dönemde (M.Ö. 1800-M.S. 1900; Soysal ve diğ., 1981) bölgede Doğu Anadolu Fay Zonu’nun
geçtiği hat boyunca şiddet değeri I0=VIII-X olan önemli depremler meydana gelmiştir. Ayrıca
Kahramanmaraş ilinin kuzeydoğusundaki 1893 ve güneybatısındaki 1268 depremleri bölgede tarihsel
dönemde meydana gelmiş önemli depremlerdendir. Aletsel Dönemde (M.S. 1900-2022; büyüklüğü
M>4.0 KRDAE Deprem Kataloğu) il sınırları içerisinde meydana gelen önemli depremlerin
büyüklükleri M=5.0-5.9 arasındadır. Büyüklüğü M≥6.0 olan depremler, genelde Doğu Anadolu Fay
Zonu üzerinde doğu-kuzeydoğuda ve güney-güneybatıda (Kozan-Ceyhan-Adana) komşu il sınırları
içerisinde meydana gelmiş depremlerdir. Kahramanmaraş il merkezine en yakın deprem 102 km ve
Gaziantep il merkezine en yakın deprem 144 km uzaklıkta olan 1908 Işıklı-Kozan (Adana)
depremidir.
Türkiye Deprem Tehlike Haritası’na (2019 da yürürlüğe giren) göre PGA 475 (yıl) maksimum ivme
değerinin Kahramanmaraş ili için 0.2-0.6 g arasında, Gaziantep ili için ise 0.1-0.6 g arasında
değiştiğini, yani bölgenin deprem tehlikesinin göreceli olarak Doğu Anadolu Fay Zonu boyunca çok
yüksek olduğunu göstermektedir. Ancak meydana gelen ilk deprem sonucunda pik ivme (PGA)
değerlerinin, Türkiye Deprem Tehlike Haritası’nda verilen değerlerden çok daha yüksek olduğu
gözlenmiştir. Bu yüksek PGA değerlerinin yaşanan hasarın boyutlarının yüksek olmasına neden
olduğu da açıktır.
Meydana gelen Mw 7.5 büyüklüğündeki Ekinözü-Kahramanmaraş depreminin Trabzon ilinde bulunan
1601 kodlu kuvvetli yer hareketi istasyondaki yatay (NS) bileşenindeki PGA değeri 6.815 cm/sn2
(0.0068 g) olarak ölçülmüş olup, Şekil 5’te verilmiştir.
Şekil 5. Ekinözü-Kahramanmaraş (Mw 7.5) depreminin Trabzon ilinde bulunan 1601 kodlu kuvvetli
yer hareketi istasyondaki yatay (NS) bileşen kaydı (AFAD-TADAS).
Bu iki büyük ve şiddetli depremin üç ayrı tektonik levhanın (Anadolu, Arap ve Afrika Levhaları)
kesişmesinden meydana geldiği anlaşılmaktadır. Bu üç levhanın da etkisi ile mekanizma daha
karmaşık hala gelmiş ve daha büyük depremlerin meydana gelmesine neden olmuştur. Ayrıca,
depremlerin sığ derinliklerde olmuş olması yıkıcı gücü daha da artırmıştır. Bunun sonucunda, Doğu
Anadolu Fay sistemi içerisinde gerçekleşen bu depremler, sağlam olmayan zeminlerde yapılmış
binaların inşasındaki ihmaller, deprem odaklarından yaklaşık 500 kilometrelik bir dairesel alan içinde
kalan ve 10 ilimizi kapsayan geniş bir coğrafyada çok fazla can kaybına ve büyük yıkımlara yol
açmıştır.
6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen Sofalaca-Gaziantep Mw 7.7 (Şekil 6) ve EkinözüKahramanmaraş Mw 7.5 (Şekil 7) büyüklüğündeki depremlerin Karadeniz Teknik Üniversitesi
Jeofizik Mühendisliği Bölümü Sismoloji Laboratuvarı’nda kurulu olan ve Boğaziçi Üniversitesi
Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü ile ortak olarak işletilen KTUT istasyondaki 3
bileşen kayıtları aşağıda verilmiştir.
