Başbakan Erdoğan`ın talebi üzerine Bilim Kurulu`nda hazırlanan yeni Anayasa taslağında köklü değişiklikler var. `Değiştirilemez` maddeler için de seçenekler önerilen taslak çok tartışılacak gibi

Yeni Anayasa taslağının kritik maddeleri:

Devletin şekli

Madde 1 - Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

Cumhuriyetin temel nitelikleri

Madde 2 - Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına dayanan, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devletidir.
Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti
Madde 3 (1) Türkiye Cumhuriyeti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. (2) Resmî dili Türkçedir. (3) Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. (4) Millî marşı İstiklâl Marşıdır. (5) Başkenti Ankara`dır.

Devletin temel amaç ve görevleri

Madde 4 - Devletin temel amaç ve görevi, insan haysiyetini korumak, kişilerin hak ve hürriyetlerini kullanmalarının önündeki bütün engelleri kaldırmak ve halkın huzur, güvenlik ve refahını sağlamak suretiyle insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaktır.

Egemenlik

Madde 5 (1) Egemenlik kayıtsız ve şartsız Milletindir. (2) Türk Milleti, egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre, yasama, yürütme ve yargı organları eliyle kullanır. (3) Egemenliğin kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz. Hiçbir kimse veya organ kaynağını Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz. (4) Milletlerarası ve milletlerüstü kuruluşlara üyelikten kaynaklanan sınırlamalar saklıdır.

Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılamaması

Alternatif 1: Madde 13 Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesine veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasına imkân verecek şekilde yorumlanamaz.

Alternatif 2: Madde 13 (1) Anayasada yer alan temel hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmaya ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmaya yönelik eylemler biçiminde kullanılamaz. (2) Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesine veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasına imkân verecek şekilde yorumlanamaz.

Kişi hürriyeti ve güvenliği

Madde 18 (1) Herkes kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir. (2) Kişi hürriyeti, aşağıdaki durumlarda, kanunun öngördüğü esas ve usullere göre sınırlanabilir: a) Mahkemelerce verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi; b) Mahkeme kararının veya kanunda öngörülen yükümlülüğün yerine getirilmesi; c) Küçüğün gözetim altında ıslahı veya yetkili merci önüne çıkarılması için verilen kararın yerine getirilmesi; ç) Toplum için tehlike teşkil eden akıl hastası, uyuşturucu madde veya âlkol tutkunu, serseri veya hastalık yayabilecek kişinin bir müessesede tedavi, eğitim veya ıslahı için alınan tedbirlerin yerine getirilmesi; d) Usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren kişinin ya da hakkında sınır dışı etme yahut geri verme kararı verilen kişinin sınır dışı edilmesi. (3) Yakalama ve tutuklama hâkim kararı ile olur. Tutuklama kararı, suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler hakkında ancak kaçmalarını, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek amacıyla verilebilir. Hâkim kararı olmadan yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, suçluluğu hakkında kuvvetli belirtiler bulunan kişiyi mahkeme önüne çıkarmak amacıyla veya ikinci fıkranın (c), (ç) ve (d) bentlerinde belirtilen kişilerle ilgili olarak önleme amaçlı yapılabilir. (4) Yakalama ve tutuklamanın usul ve esasları kanunla düzenlenir. (5) Yakalanan veya tutuklanan kişiye, yakalama veya tutuklama sebepleri ve hakkındaki iddialar herhalde yazılı, bunun hemen mümkün olmaması halinde sözlü olarak derhâl; toplu suçlarda ise en geç hâkim huzuruna çıkarılıncaya kadar bildirilir. Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı yakınlarına derhâl bildirilir. (6) Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç, en geç kırk sekiz saat, toplu olarak işlenen suçlarda ise en çok dört gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geçtikten sonra hâkim kararı olmaksızın hürriyetinden mahrum bırakılamaz. Bu süreler olağanüstü hal, sıkıyönetim ve savaş hallerinde uzatılabilir. (7) Tutuklanan kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır. Serbest bırakılma, ilgilinin yargılama süresince duruşmada hazır bulunmasına veya hükmün infazını sağlamak için bir güvenceye veya başka yükümlülüklerin yerine getirilmesine bağlanabilir. (8) Her ne sebeple olursa olsun, hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptir. Yargı merci kararını vermeden önce hürriyeti kısıtlanan kişiyi dinler. (9) Bu esaslar dışında bir işleme tâbi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine göre Devletçe ödenir.

Din ve inanç hürriyeti

Madde 24 (1) Herkes din ve inanç hürriyetine sahiptir. Bu hak, tek başına veya topluca, alenen veya özel olarak ibadet, öğretim, uygulama ve ayin yapmak suretiyle dinini veya inancını açıklama ve bunları değiştirebilme hürriyetini de içerir. (2) Kimse ibadete, dinî ayin ve törenlere katılmaya, dinî inanç ve düşüncelerini açıklamaya zorlanamaz; dinî inanç, düşünce ve kanaatlerinden ve bunları değiştirmekten dolayı kınanamaz, suçlanamaz ve farklı bir muameleye tâbi tutulamaz. (3) İbadet ve dinî ayin ve törenler, kamu düzeninin, genel sağlığın, genel ahlâkın veya başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması amaçlarıyla sınırlanabilir.

Alternatif 1:(4) Devlet, eğitim ve öğretim alanındaki görevlerini yerine getirirken, eğitim ve öğretimin ana ve babanın dinî ve felsefî inançlarına göre yapılmasını isteme hakkına riayet eder. Din eğitim ve öğretimi, kişinin kendisinin, küçüklerin ise kanunî temsilcisinin talebine bağlıdır. Devlet bu taleplerin gereğini yerine getirmekle yükümlüdür.
Alternatif 2: (4) Devlet, eğitim ve öğretim alanındaki görevlerini yerine getirirken, eğitim ve öğretimin ana ve babanın dinî ve felsefî inançlarına göre yapılmasını isteme hakkına riayet eder. Din kültürü ve ahlâk öğretimi, ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. Bu dersten muafiyet, kişinin kendisinin, küçüklerin ise kanunî temsilcisinin talebine bağlıdır.

Alternatif 1: (5) Din ve inanç hürriyeti, Devletin sosyal, ekonomik, siyasî veya hukukî temel düzenini din kurallarına dayandırmaya yönelik eylemler biçiminde kullanılamaz. Alternatif 2: (5) Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasî veya hukukî temel düzenini kısmen de olsa, din kurallarına dayandırma veya siyasî veya şahsî çıkar yahut nüfuz sağlama amacıyla, her ne suretle olursa olsun dinî veya din duygularını yahut dince kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz. Alternatif 3: (5) Din ve inanç hürriyeti anayasal düzeni din kurallarına dayandırmaya yönelik eylem biçiminde kullanılamaz.

İfade hürriyeti

Madde 26 (1) Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hürriyetine sahiptir. Bu hürriyet, resmî makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir alma ya da verme serbestliğini de kapsar. Bu fıkra hükmü, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yapılan yayınların izin sistemine bağlanmasına engel değildir. (2) Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir. (3) Bu hak ve hürriyetlerin kullanılması; millî güvenliğin, kamu düzeninin, genel sağlığın, genel ahlâkın, başkalarının şöhret veya haklarının, özel veya aile hayatının korunması, suçların önlenmesi, devlet sırrı olarak usûlünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, yargının bağımsızlık ve tarafsızlığının sağlanması, savaş kışkırtıcılığının engellenmesi, her türlü ayrımcılık, düşmanlık veya kin ve nefret savunuculuğunun önlenmesi amaçlarıyla sınırlanabilir.

Basın ve yayın hürriyeti

Madde 27 (1) Basın hürdür, sansür edilemez. (2) Basın hürriyeti 26 ncı maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen sebeplerle sınırlanabilir. (3) Yargılamanın amacına uygun olarak yerine getirilmesi için kanunla belirtilecek sınırlar içinde hâkim tarafından verilen kararlar saklı kalmak üzere, olaylar hakkında yayın yasağı konulamaz. (4) Süreli veya süresiz yayın yapmak ve bu amaçla basımevi kurmak, önceden izin alma ve malî teminat yatırma şartına bağlanamaz. (5) Kanuna uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan basımevi ve eklentileri ile basın araçları, suç aleti olduğu gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez veya işletilmekten alıkonulamaz. Süreli veya süresiz yayınların suç soruşturma veya kovuşturması sebebiyle zapt ve müsaderesinde genel hükümler uygulanır. (6) Süreli yayınların çıkarılması, yayın şartları, malî kaynakları ve gazetecilik mesleği ile ilgili esaslar kanunla düzenlenir. Kanunla haber, düşünce ve kanaatlerin serbestçe yayınlanmasını engelleyici veya zorlaştırıcı şartlar konulamaz. (7) Süreli ve süresiz yayınlar hâkim kararıyla, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde ise kanunun yetkili kıldığı merciin emriyle toplatılabilir. Toplatma kararı veren yetkili merci, bu kararını en geç yirmidört saat içinde yetkili hâkime bildirir. Hâkim bu kararı en geç kırksekiz saat içinde onaylamazsa, toplatma kararı hükümsüz sayılır. Süreli yayınların durdurulması da aynı hükümlere tâbidir; ancak bu yayınların kapatılması sadece mahkeme kararıyla mümkündür. Toplatma, durdurma ve kapatmaya ilişkin şartlar ile usul ve esaslar kanunla düzenlenir. (8) Masumiyet karinesinin ihlâline yönelik yayın yapılamaz. (9) Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişinin haysiyet ve şerefine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır. Düzeltme ve cevap yayınlanmazsa, yayınlanmasının gerekip gerekmediğine, hâkim tarafından ilgilinin müracaat tarihinden itibaren en geç yedi gün içinde karar verilir. (10) Radyo ve televizyon istasyonları kurmak ve işletmek, kanunla düzenlenecek şartlar çerçevesinde serbesttir. (11) Devletçe kamu tüzelkişiliği olarak kurulan radyo ve televizyon kurumu ile kamu tüzelkişilerinden yardım gören haber ajanslarının ve radyo ve televizyon yayınlarını denetleyen kurumun özerkliği ve tarafsızlığı esastır.

Siyasî Haklar ve Ödevler
Vatandaşlık

Madde 35 Alternatif 1: (1) Devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır. Alternatif 2: (1) Türkiye Cumhuriyetine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkese, din ve ırk farkı gözetilmeksizin Türk denir. Alternatif 3: (1) Vatandaşlık temel bir haktır. Kanunun öngördüğü esaslara uygun olarak bu statüyü kazanan herkes Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır. (2) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı babanın veya ananın çocuğu Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır. (3) Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir. (4) Hiçbir vatandaş, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz.

Siyasî partilerin uyacakları esaslar

Madde 38 (1) Siyasî partilerin tüzük ve programları ile fiilleri, insan haklarına, Devletin bağımsızlığı ve bölünmez bütünlüğüne, demokrasiye, cumhuriyete ve lâikliğe aykırı olamaz. (2) Partiler yabancı devletlerden, milletlerarası kuruluşlardan ve Türk tâbiyetinde olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddî yardım alamazlar. (6) Anayasa Mahkemesi, birinci ve ikinci fıkra hükümlerine aykırılık nedeniyle Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından açılan davalarda, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili siyasî partinin Devlet yardımından kısmen veya tamamen mahrum bırakılmasına ya da kapatılmasına karar verebilir.

Alternatif 1: (7) Bir siyasî partinin kapatılmasına beyan veya fiilleriyle sebep olan kurucuları dahil üyeleri, Anayasa Mahkemesi`nin kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmî Gazetede gerekçeli olarak yayınlanmasından sonraki ilk milletvekilliği veya mahallî idareler seçimlerinde aday olamazlar. Alternatif 2: (7) Bu fıkranın tamamen çıkarılması. (8) Siyasî partilerin malî denetimi Sayıştay tarafından yapılır. (9) Siyasî partilerin kuruluş ve çalışmaları, hukukî ve malî denetimleri ile adayların seçim harcamaları demokratik esaslara uygun olarak kanunla düzenlenir.

Eğitim ve öğrenim hakkı

Madde 45 (1) Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından mahrum bırakılamaz. (2) Eğitim ve öğretim, demokratik, lâik, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz. (5) Eğitim ve öğretim dili Türkçedir. Türkçeden başka dillerde eğitim ve öğretim yapılması ile ilgili esaslar, demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun olarak kanunla düzenlenir.

Alternatif 1: (6) Kılık ve kıyafetinden dolayı hiç kimse yükseköğrenim hakkından mahrum bırakılamaz. Alternatif 2: (6) Yükseköğretim kurumlarında kılık ve kıyafet serbesttir.

TBMM`nin Kuruluşu

Madde 51 (1) TBMM, genel oyla seçilen beşyüzelli milletvekilinden oluşur. (2) Milletvekillerinden dörtyüzellisi kanundaki esaslara göre belirlenen seçim çevrelerinden seçilir. Yüz milletvekili ise siyasî partilerin ülke seçim çevresi için düzenleyeceği listelerden nispî temsil esasına göre seçilir.

Seçim dönemi

Madde 52 (1) TBMM seçimleri dört yılda yapılır.

Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı

Madde 60 (1) Milletvekilleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclisce başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar. (2) Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Milletvekili hakkında seçiminden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, milletvekilliği sıfatının sona ermesine bırakılır ve milletvekilliği süresince zamanaşımı işlemez. Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, Meclisin yeniden dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır.

Alternatif 1: (3) Ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçlarda suçüstü hali dokunulmazlık kapsamı dışındadır. Ancak, bu halde yetkili makam durumu hemen TBMM`ye bildirir.

Alternatif 2: (3) Ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçlarda suçüstü hali ile zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, hileli iflâs, kaçakçılık, ihaleye fesat karıştırma ve edimin ifasına fesat karıştırma suçlarından dolayı bir milletvekilinin sorguya çekilmesi ve yargılanması için Meclisin kararı aranmaz.

Bu hallerde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, durumu hemen TBMM`ye bildirir. (4) Hakkında suç isnadı bulunan milletvekili, Meclis Başkanlığına başvurmak suretiyle, isnad edilen suçla ilgili olarak dokunulmazlığından feragat edebilir. (6) TBMM`deki siyasî parti gruplarınca, yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.

Kanunların Cumhurbaşkanınca yayınlanması

Madde 66 (1) Cumhurbaşkanı, TBMM`ce kabul edilen kanunları onbeş gün içinde yayınlar. (2) Cumhurbaşkanı yayınlanmasını uygun bulmadığı kanunları bir daha görüşülmek üzere, bu hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte aynı süre içinde TBMM`ye geri gönderir. Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmama durumunda, TBMM sadece uygun bulunmayan maddeleri görüşebilir. Bütçe kanunları bu hükme tâbi değildir. (3) TBMM geri gönderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun, Cumhurbaşkanınca üç gün içinde yayınlanır. Meclis, geri gönderilen kanunda değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu ikinci fıkra hükümlerine göre tekrar Meclise geri gönderebilir. (4) Cumhurbaşkanının onbeş gün içinde geri göndermediği veya yayınlamadığı kanunlar Meclis Başkanı tarafından yayınlanır.

Toplantı ve karar yeter sayısı

Madde 73 (1) TBMM, yapacağı seçimler dahil bütün birleşimlerinde üye tamsayısının en az üçte biri ile toplanır ve Anayasada başkaca bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir. Ancak karar yeter sayısı, hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz. (2) Bakanlar Kurulu üyeleri, TBMM`nin katılamadıkları oturumlarında, kendileri yerine oy kullanmak üzere bir bakana yetki verebilirler. Ancak, bir bakan kendi oyu ile birlikte en çok iki oy kullanabilir.

Cumhurbaşkanı nitelikleri ve tarafsızlığı

1. Alternatif: Referanduma sunulan metin
Madde 78 (1) Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış Türkiye TBMM üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip Türk vatandaşları arasından, halk tarafından seçilir. (2) Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir. (3) Cumhurbaşkanlığına TBMM üyeleri içinden veya Meclis dışından aday gösterilebilmesi, yirmi milletvekilinin yazılı teklifi ile mümkündür. Ayrıca, en son yapılan milletvekili genel seçimlerinde geçerli oylar toplamı birlikte hesaplandığında yüzde onu geçen siyasî partiler ortak aday gösterebilir.

2. Alternatif: Komisyonun Önerisi Madde 78 (1) Cumhurbaşkanı, halk tarafından, kırk yaşını doldurmuş, milletvekili seçilme yeterliğine sahip Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları arasından (beş) / (yedi) yıllık bir süre için seçilir. (2) Bir kimse en fazla (iki) / (bir) defa Cumhurbaşkanı seçilebilir. (3) Cumhurbaşkanlığına birinci fıkrada belirtilen niteliklere sahip kişilerin aday gösterilebilmesi, yirmi milletvekilinin yazılı teklifi ile veya ikiyüzbin seçmenin noter tasdikli dilekçesiyle mümkündür.

Görev ve yetkileri

Madde 81 (1) Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder. (2) Bakanlar Kurulunun Genelkurmay Başkanı, vali ve büyükelçilerin atanmalarına ilişkin kararnameleri Cumhurbaşkanınca imzalanır. Bunların dışında hangi kararnamelerin Cumhurbaşkanınca imzalanacağı kanunla belirlenir. (3) Cumhurbaşkanının tek başına kullanacağı yetkiler ve yerine getireceği görevler şunlardır: b) TBMM gerektiğinde toplantıya çağırmak, c) Kanunları ve kanun hükmünde kararnameleri yayınlamak, ç) Kanunları, tekrar görüşülmek üzere TBMM`ye; kanun hükmünde kararnameleri ise Bakanlar Kuruluna geri göndermek, d) Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak, e) 54 üncü maddeye göre TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek, f) Seçimlerde geçici Bakanlar Kurulunu atamak, g) Başbakanı atamak. 76 ncı maddenin beşinci fıkrasında öngörülen durumda Cumhurbaşkanı TBMM`nin gösterdiği adayı Başbakan olarak atamak zorundadır.

Sorumluluk ve sorumsuzluk

Madde 82 (1) Cumhurbaşkanının Anayasada tek başına yapabileceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün kararları, Başbakan ve ilgili bakanlarca imzalanır. Bu kararlardan Başbakan ve ilgili bakan sorumludur. (2) Cumhurbaşkanı, ancak vatana ihanetten dolayı ve TBMM üye tamsayısının en az üçte birinin teklifi üzerine, üye tamsayısının en az dörtte üçünün vereceği kararla suçlandırılır. Yüce Divana sevk edilen Cumhurbaşkanının görevi sona erer. Hangi fiillerin vatana ihanet suçu oluşturacağı kanunla belirlenir. (3) Cumhurbaşkanının kişisel suçlarından sorumluluğu yasama dokunulmazlığı hükümlerine tâbidir.

illi Güvenlik Kurulu

1. Alternatif: Başbakanın Başkanlığı Madde 91 (1) MGK; Başbakanın başkanlığında, Genelkurmay Başkanı, Başbakan yardımcıları, Adalet, Millî Savunma, İçişleri, Dışişleri bakanları ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanlarından oluşur. (4) MGK`nın gündemi, Genelkurmay Başkanının önerileri dikkate alınarak Başbakanca belirlenir. (5) MGK`nın görevleri ve işleyişine dair hususlar kanunla düzenlenir.

2. Alternatif: Cumhurbaşkanının Başkanlığı Madde 91 (1) MGK; Cumhurbaşkanının başkanlığında, Başbakan, Genelkurmay Başkanı, Başbakan yardımcıları, Adalet, Millî Savunma, İçişleri, Dışişleri bakanları, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanlarından oluşur. (4) MGK`nın gündemi; Başbakan ve Genelkurmay Başkanının önerileri dikkate alınarak Cumhurbaşkanınca belirlenir.

3. Alternatif: Madde 91- (1) Bakanlar Kuruluna millî güvenlikle ilgili kararların alınmasında ve koordinasyonun sağlanmasında yardımcı olmak üzere MGK kurulur.

Yükseköğretim Kurulu

Madde 101 (1) Öğretim elemanı yetiştirilmesini planlamak, üniversitelerce önerilen öğrenci kontenjanlarını onaylamak ve üniversiteler arasında koordinasyonu sağlamak amacıyla YÖK kurulur. (2) YÖK onbir üyeden oluşur. En az dördü farklı üniversite ve yükseköğretim kurumlarında görevli profesörler arasından olmak üzere, üyelerden altısı Bakanlar Kurulu tarafından seçilir. Üyelerden beşi ise farklı üniversite ve yükseköğretim kurumlarında görevli profesörler arasından kanun tarafından belirlenen usullere göre üniversitelerce seçilir. (3) YÖK üyelerinin görev süresi üç yıldır. Kurul, kendi üyeleri arasından üç yıl için bir Başkan seçer. Aynı kişi tekrar Başkan seçilemez.

Askerî yargı

Madde 111 (1) Askerî yargı, askerî mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülür. Bu mahkemeler, asker kişilerin askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri askerî suçlara ait davalara bakmakla görevlidir.

Üyelerin görev süresi

Madde 113 (1) Anayasa Mahkemesi üyeleri bir defaya mahsus olmak üzere ve dokuz yıl için seçilirler. Anayasa Mahkemesi üyeleri altmışbeş yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar. (2) Anayasa Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hâkimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendiliğinden; görevini sağlık bakımından yerine getiremeyeceğinin kesin olarak anlaşılması halinde ise, Anayasa Mahkemesi üye tamsayısının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer.

Görev ve yetkileri

Madde 114 (1) Anayasa Mahkemesi kanunların ve kanun hükmünde kararnamelerin şekil ve esas bakımlarından Anayasaya uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından denetler. Yetki kanunları ve kanun hükmünde kararnameler üzerindeki denetim 68 inci maddenin birinci ve ikinci fıkralarına uygunlukla sınırlıdır. (2) Anayasa Mahkemesi Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya uygunluğunu öndenetim yoluyla denetler. (3) Kanunların şekil bakımından denetlenmesi, son oylamanın öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı; Anayasa değişikliklerinde ise, teklif ve oylama çoğunluğu ile iki defa görüşülme şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır.

Anayasa Mahkemesi
Çalışma ve yargılama usulü

Madde 115 (1) En az onüç üye ile toplanır ve katılanların salt çoğunluğu ile karar verir. Anayasa değişikliklerinde iptale ve siyasî parti davalarında kapatmaya karar verilebilmesi için üye tamsayısının üçte iki oy çokluğu şarttır. (2) Şekil sakatlığına dayalı iptal davaları ile İçtüzüğe ilişkin öndenetim başvuruları Anayasa Mahkemesince öncelikle karara bağlanır. (3) Anayasa Mahkemesi, siyasî partilere ilişkin davalarda Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından sonra ilgili siyasî partinin genel başkanının veya tayin edeceği bir vekilin savunmasını dinler. (4) Anayasa Mahkemesinin kuruluşu ve yargılama usulleri kanunla; mahkemenin çalışma esasları ve üyeleri arasındaki işbölümü ise kendi yapacağı içtüzükle düzenlenir.

İptal davası

Madde 116 (1) Anayasa Mahkemesinde iptal davası açma yetkisi, Cumhurbaşkanına ve TBMM üye tamsayısının en az onda biri oranındaki milletvekillerine aittir. İptal davası açmaya yetkili olanlar ile Meclis Başkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün öndenetimini isteme yetkisine sahiptir. (2) Anayasa Mahkemesinde iptal davası açma yetkisi, iptali istenen kanun veya kanun hükmünde kararnamenin Resmî Gazetede yayınlanmasından başlayarak altmış gün; şekil sakatlığına dayanan davalarda ise on gün sonra düşer. İçtüzüğün öndenetimini isteme yetkisi, öndenetime konu olan hükmün Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda kabul edilmesinden başlayarak on gün sonra düşer.

İtiraz yolu

Madde 117 (1) Bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak bir kanun veya kanun hükmünde kararnamenin hükümlerini Anayasaya veya usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve hürriyetlere ilişkin milletlerarası andlaşmalara aykırı görürse veya taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddî olduğu kanısına varırsa, Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri bırakır. (2) Mahkeme, Anayasaya aykırılık iddiasını ciddî görmezse bu iddia, temyiz merciince esas hükümle birlikte karara bağlanır. (3) Anayasa Mahkemesi, müracaatın kendisine gelişinden başlamak üzere beş ay içinde kararını açıklar. Bu süre içinde karar verilmezse, mahkeme davayı yürürlükteki hükümlere göre sonuçlandırır. Ancak, Anayasa Mahkemesinin kararı, esas hakkındaki karar kesinleşinceye kadar açıklanırsa, mahkeme buna uymak zorundadır. (4) Şekil sakatlığı nedeniyle Anayasaya aykırılık itiraz yoluyla ileri sürülemez.

Yüce Divan

Madde 119- (1) Yüce Divan, Yargıtay Ceza Genel Kurulu Başkanının başkanlığında, Yargıtay Ceza Genel Kurulu üyeleri arasından seçilecek beş üye ile Anayasa Mahkemesinin kendi üyeleri arasından seçeceği beş üye olmak üzere onbir üyeden oluşur. (2) Yüce Divan, Cumhurbaşkanını, Meclis Başkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Genelkurmay Başkanını, kuvvet komutanlarını, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, Sayıştay Başkan ve üyeleri ile Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı yargılar. (3) Yüce Divanda, savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcıvekili yapar. (4) Yüce Divan kararlarına karşı Yargıtay Ceza Genel Kurulunun seçeceği Yüce Divan üyesi olarak görev yapmayan yedi Ceza Dairesi Başkanı ile Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan üyeliği yapmayan üyeleri arasından seçilen yedi üyenin katılmasıyla oluşan Kurula itiraz edilebilir. Kurula Anayasa Mahkemesi Başkanı başkanlık eder. Bu Kurulun kararları kesindir.

Yargıtay

Madde 120 (1) Adlîye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adlî yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.

Danıştay

Madde 121 (1) Danıştay, idarî mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idarî yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. (2) Danıştay, Başbakan tarafından gönderilen kanun tasarıları, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde düşüncesini bildirmek, idarî uyuşmazlıkları çözmek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla da görevlidir.

Askerî Yargıtay

Madde 122 (1) Askerî mahkemelerden verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Ayrıca, asker kişilerin kanunla gösterilen belli davalarına ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.

Sivil anayasa taslağındaki temel gerekçe otoriter ve devletçi felsefenin izlerini taşıyan 1982 anayasasının başlangıç kısmının tümüyle terk edilmesi, insan hakları, hukukun üstünlüğü demokrasi, laiklik ve çoğulculuk gibi evrensel değerlere vurgu yapılması, Atatürk`ün çağdaş uygarlık hedefine bağlılık olarak açıklandı. Taslakta temel hak ve özgürlüklerin alanları genişletildi. Gerekçede laiklik ilkesine temel değer olarak yer verilmekle birlikte, cumhuriyetin en temel niteliğinin hukuk devleti olduğu vurgusu yapıldı.

ATATÜRK VE LAİKLİK:

Sivil anayasa taslağında toplumun bugüne kadar yoğun olarak tartışığı tüm anayasa maddeleri yeniden düzenlendi. Atatürk milliyetçiliğinin etnik köken çağrışımı yapan Türk milliyetçiliği kavramına göre daha kuşatıcı olduğu tespitine yer verilen taslakta, mevcut anayasanın 2. maddesindeki laiklik tanımından `ne anlaşılması` gerektiği, anlatılırken 1982 anayasasının, bu konudaki gerekçesi de madde metnine ilave edilerek laiklik ilkesinin zayıflatıldığı eleştirileri karşılandı.

TÜRKÇE SADECE RESMİ DİL: Anayasanın değiştirelemez maddeleri arasında yer alan 3. maddedeki Türkiye devletinin `dili Türkçedir.` ibaresi yerine `resmi dili Türkçedir` ibaresi önerildi.

KÜRT SORUNA AÇILIM: Sivil anayasa taslağında Kürt sorununa açılım sağlayabilecek, gerekçelere de yer verildi. Mevcut anayasanın 3. maddesindeki `Türkiye Cumhuriyetinin ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür` şeklindeki ifadesinden vazgeçildi. Bunun yerine `çeşitlilikte birlik` yaklaşımı önerildi. Üniter devlet yapısını hedef almadıkça her türlü siyasi düşünceye özgürlük tanınması gerektiğine yer verilen gerekçenin ilgili bölümü şöyle:

Bölünmez bütünlüğü düzenleyen birinci fıkra hükmü, Osmanlı Devletinin son dönemlerinden itibaren yaşanan siyasî gelişmelere doğal bir tepki olarak şekillenmiştir. 1876 Kanunu Esasîsinin ilk maddesi şu şekildeydi: Devleti Osmaniye memalik ve kıtaatı hazırayı ve eyalatı mümtâzeyi muhtevi ve yekvücud olmakla hiç bir zamanda hiç bir sebeple tefrik kabul etmez. Devletin ülkesiyle bölünmez bütünlüğünü ifade eden bu hüküm, Cumhuriyet döneminde ulus-devletin inşasıyla birlikte milletin bütünlüğünü de içine alacak şekilde genişletilmiştir. Ancak, bölünmez bütünlük ilkesinin anayasal boyut kazanması 1961 Anayasasının Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür hükmüne yer veren 3`üncü maddesiyle başlamıştır.

Benzer hükümler, bazı Avrupa ülkelerinin anayasalarında da bulunmaktadır. Örneğin Fransız Anayasasının 1 inci maddesine göre, Fransa bölünmez, lâik, demokratik ve sosyal Cumhuriyettir. Aynı Anayasanın 5 inci maddesi, Fransa Başkanının görevlerinden birinin toprak bütünlüğünü korumak olduğunu belirtmektedir. Aynı şekilde, İspanya Anayasasının 2`nci maddesi, İspanyolların ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün anayasanın temelini teşkil ettiğini vurgulamaktadır. Anayasa, İspanyol Milletinin çözülmez birliği, bütün İspanyolların ortak ve bölünmez vatanı üzerine inşa edilmiştir; onu meydana getiren milliyetlerin ve bölgelerin özerklik hakkını ve aralarındaki dayanışmayı tanır ve güvence altına alır. Ayrıca, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 10 uncu maddesinde toprak bütünlüğü ifade hürriyetini sınırlama sebepleri arasında sayılmıştır.

Bölünmez bütünlük ilkesinin, Anayasanın özellikle 2`nci ve 10 uncu maddelerinde korunan temel ilke ve değerlerle bütünlük içinde yorumlanması gerekmektedir. Bu anlamda, bölünmez bütünlük ilkesi, ülkenin tarihsel ve sosyolojik gerçekliğinden kaynaklanan farklılıkları dışlama ya da bastırmanın gerekçesi olarak kullanılmamalıdır.
Bilhassa milletin bütünlüğü kavramı, farklı sosyo-kültürel ve siyasî özelliklere sahip kişi ve grupların birliği ve bir arada yaşama iradesi olarak anlaşılmalıdır. Bu bağlamda, Avrupa Birliği anayasal düzeninin temel felsefesini belirleyen çeşitlilikte birlik anlayışı, bu maddenin yorumlanmasında yol gösterici olabilir. Şiddet ve baskıyı araçsallaştırarak ülkenin üniter yapısını bozmaya yönelmedikçe, her türlü siyasî görüş, program ve düşüncenin çeşitlilikte birlik çerçevesinde ifade edilebileceği açıktır. Bu durum, demokrasinin olmazsa olmaz şartı olan siyasî çoğulculuğun doğal sonucudur.

OTORİTER DEVLETE HAYIR: Mevcut anayasanın devletin temel amaç ve görevleri başlıklı 5. maddesi bireyi değil devleti esas alan otoriter ruhu yansıttığı gerekçesi ile değiştirildi. Bunun yerine önerilen düzenleme şöyle gerekçelendirildi: Oysa anayasal düzene hürriyetçi ve demokratik bir içerik kazandırmak için, devletin temel amacının bireyi ve onun haklarını korumak olduğu özellikle vurgulanmalıdır. Çağdaş demokratik anayasaların ve milletlerarası insan hakları belgelerinin de yer verdiği insan haysiyeti, bireyin doğuştan insan olma sıfatıyla birtakım hak ve hürriyetlere sahip olmasının temelinde yatan bir değerdir. İnsanların bir araya gelerek oluşturdukları siyasal bir örgüt olan devletin aslî görevi, bu temel değeri ve ona yaslanan bireysel hak ve hürriyetleri korumaktır.

Diğer yandan, devletin varlık nedenlerinden biri de bireylerin tek başına sağlayamayacakları güvenlik ve huzuru sağlamaktır. Güvenlik, huzur ve refahın sağlanması, bireyin temel hak ve hürriyetlerinin güvenceye alınacağı bir ortamın oluşturulması için ön şarttır. Anayasanın birey odaklı siyasî felsefesini de yansıtan bu madde, devlete hem temel hak ve hürriyetleri ihlâl etmeme anlamında negatif, hem de bunların kullanılmasını zorlaştıran engelleri kaldırma ve insanî gelişimin şartlarını hazırlama anlamında pozitif yükümlülük yüklemektedir.

EGEMENLİKTE NETLİK: Tasarıda, egemenlikle ilgili mevcut anayasanın 6.maddesine açıklık getirilirken, bu hakkın `yetkili organlar` gibi belirsiz güçlerce değil sadece yasama, yürütme ve yargı organları eliyle kullanılabileceğini düzenlendi. Egemenlik hakkına tek sınırlama ise taraf olunan, milletler arası anlaşmalar olarak gösterildi.

14. MADDE BÖYLE AŞILDI: Anayasanın temel hak ve hürriyetleri, kötüye kullanma yasağını düzenleyen ve laiklikle ilgili temel maddelerden kabul edilen 14. maddesinde de değişikliğe gidildi. Devletin ülkesi ile milletiyle bütünlüğünü bozmayı ve laik cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan, faaliyetler madde metninden çıkarıldı. Yani bu gerekçelerle temel hak ve özgürlüklerin sınırlanamayacağı taslaktaki ilk öneri olarak yer aldı. Taslakta bir diğer öneri ise bu hükmün, korunabileceği kabul edildi. Yalnız bu öneride de faaliyetler ibaresi yerine, eylemler ibaresi tercih edildi.

ZORUNLU DİN DERSİNE ELVEDA: Mevcut anayasanın laiklikle ilgili en çok tartışılan maddesi olan din ve vicdan özgürlüğü başlıklı 24. Maddesi de alternatifli olarak ve köklü değişikliklere tabi tutuldu. Önerilerde din ve ahlak öğretimi zorunlu olmkatan çıkarılırken, devlete de çocukların eğitim alanında ebeveynin dini ve felsefi inançlarını dikkate alma yükümlülüğü getirildi. Maddedeki siyasi amaçlı din istismarı yasağı da keyfi uygulamalara açık olduğu gerekçesiyle kaldırıldı. 24.Maddedeki değişiklik önerileri taslakta şöyle gerekçelendirildi: Din hürriyeti, inanç ve ibadet hürriyetinden oluşur. İnanç hürriyetinin muhtevasında ise, birincisi, herkesin dilediği inanç ve kanaate sahip olabilmesi şeklinde olumlu, ikincisi de, dilerse hiçbir inanca sahip olmama şeklinde olumsuz, birbirinden farklı ve birbirini tamamlayan iki yön bulunmaktadır. İnanç hürriyeti sadece bireylere herhangi bir dine inanma hürriyetini tanımakla kalmaz, onlara inançlarının içeriğini ve niteliğini tamamen kendi kanaatlerine göre belirleme ve dilediği takdirde bunları değiştirebilme hakkını da verir. Devletin din kurallarının anlam ve içeriklerinin belirlenmesi ve yorumlanması konusunda hiçbir müdahalesi söz konusu olamaz. İbadet hürriyetine gelince, bu da kişinin inandığı dinin gerektirdiği bütün ibadetleri, âyin ve törenleri serbestçe yapabilmesi ve başkaları üzerinde cebir ve şiddet kullanmamak, genel ahlâka ve kamu düzenine aykırılık oluşturmamak şartıyla inancına göre yaşayabilmesini ifade eder.

Bu düşünceler temelinde, din hürriyeti ile ilgili olarak 1982 Anayasasının 24`üncü maddesinin ikinci fıkrasında yer alan 14`üncü madde hükümlerine aykırı olmamak şartıyla ibadet, dinî âyin ve törenler serbesttir hükmüne, gereksiz bir tekrar olduğu için yer verilmemiştir. 14`üncü maddede düzenlenen kötüye kullanma yasağı, tüm hakları kapsayan genel bir hüküm olduğu için, temel hak ve hürriyetleri düzenleyen maddelerde ayrıca belirtilmesine gerek yoktur. Kaldı ki, bu maddenin son fıkrası din hürriyeti için özel bir kötüye kullanma yasağı da içermektedir.

Bu maddenin ikinci fıkrası din hürriyetinin mutlak, üçüncü fıkrası ise sınırlı boyutunu ifade etmektedir. İbadet, dinî âyin ve törenler, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde bu hak için öngörülen sınırlamalara tâbi kılınmıştır.

Maddede yer verilen en önemli hükümlerden biri, Devlete çocukların eğitimi alanında ebeveynin dinî ve felsefî inançlarını dikkate alma yükümlülüğü getiren düzenlemedir. Bu hüküm, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine ek 1 Nolu Protokolün 2 nci maddesine paralel olarak düzenlenmiştir.

Alternatif 1

Dördüncü fıkrada din kültürü ve ahlâk öğretimi ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasından çıkarılarak, 1961 Anayasasında olduğu gibi din eğitimi ve öğretimi isteğe bırakılmıştır. Ancak, 1961 Anayasasından farklı olarak, devlete kişilerin ya da küçüklerin kanunî temsilcilerinin din eğitimi ve öğretimi konusundaki taleplerinin gereğini yerine getirme yükümlülüğü yüklenmiştir. Bu düzenleme, bir yandan 1982 Anayasasının 24 üncü maddesinde yer alan zorunluluğu ortadan kaldırması, diğer yandan da sadece bu eğitimden yararlanmak isteyenlerin talepte bulunmalarını gerektirmesi sebebiyle hem lâik düşünceyle, hem de hürriyetçi bir zihniyetle bağdaşmaktadır.

Alternatif 2

Dördüncü fıkrada, din kültürü ve ahlâk bilgisi öğretiminin, ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında bulunmasına yönelik düzenleme korunmakla birlikte, isteyenlerin bu derslerden muaf tutulacakları belirtilmiştir. Bu şekliyle, fıkra Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesiyle de uyumlu hâle getirilmiştir. Zira Strasbourg organları, muaf tutulma yollarının açık olması ve derslerde Devletin, ebeveynin dinî ve felsefî inançlarına saygı gösterilmediği değerlendirmesine fırsat verecek şekilde bir aşılama (endoktrinasyon) amacı gütmemesi durumunda zorunlu din dersleri uygulamasını Sözleşmeye aykırı bulmamaktadırlar.

Maddenin son fıkrasındaki istismar yasağı yeniden düzenlenerek, bu hürriyetin demokratik ve lâik anayasal düzeni dinî esaslara dayandırmaya yönelik eylemler şeklinde kullanılması yasaklanmıştır. Böylece, neyin siyasî veya kişisel çıkar yahut nüfuz sağlama sayılayacağı gibi son derece belirsiz ve kişiye göre değişen ve uygulamada keyfîliğe yol açabilecek bir sınırlama sebebi kaldırılmıştır.

PARTİ KAPATMAK ZOR: Taslakta siyasi partilerin kapatılmalarını zorlaştıran düzenlemelerde yer verilirken, parti program ve tüzüğünün bölünmez bütünlüğe ve laikliğe aykırı olması halinde, Anayasa Mahkemesine doğrudan dava açmak yerine, öncelikle partilere ihtar verilmesi esası getirildi. Böylece partilerin odak olmasının şartları dolayısıyla kapatılma şartları ağırlaştırılmış oldu. Partilerin kapatılmasına neden olan mensuplar için öngörülen yaptırımlarda, hafifletildi. Partilerin mali denetimi de Anayasa Mahkemesi`nde alınarak Sayıştay`a verildi.

LİSE MEZUNU CUMHURBAŞKANI: Cumhurbaşkanı 5`er yıllık ancak azami 2 dönem için ve halk tarafından seçilmesi yöntemi getiren taslakta, cumhurbaşkanı seçilmek için yüksek öğrenim şartı kaldırıldı. Aynı alternatif öneride cumhurbaşkanı adayların yirmi milletvekilinden başka ikiyüzbin seçmen tarafından da gösterilmesi benimsendi.

MGK`YA YENİ DÜZEN, JANDARMA YOK: İstişari bir organ olmaktan çıkarılan MGK ile ilgili kapsamlı değişiklik önerileri taslağa girdi. Taslakta MGK`nın, Başbakanın başkanlığında toplanması önerilirken, Jandarma Genel Komutanı`nın kurul üyeliğini son verilmesi öneriside alternatif olarak yer aldı. Üçüncü alternatifte ise MGK`nın yapısının görev ve işleyişine dair hususların kanunlar düzenlenmesi, böylece kısmen anayasa dışına çıkarılması önerildi.

GENELKURMAY BAŞKANINA YÜCE DİVAN: Anayasa Mahkemesi ve Yüce Divan`ın oluşumu ve Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu yapısı tümden değiştirilirken, ilk kez Yüce Divan`da yargılanacaklar arasına TBMM Başkanı, Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanları eklendi.

DEVRİM KANUNLARINA KORUMA SÜRÜYOR: Sivil anayasada rejim tartışmaları açısından çok önemli görülen ve bugüne kadar ihlal edildiği savunulan ve üzerinde tartışılan ve aralarında Tevhid-i Tedrisat kanunun da bulunduğu İnkılap Kanunlarının, korunması başlıklı 174. Maddesindeki düzenleme aynen korunuyor.

DARBECİLERE YARGI: 1982 Anayasasının 12 Eylül darbesini gerçekleştiren komutanların o dönem ki karar ve işlemlerinde sorumlu tutulamayacakları ve yargılanamayacaklarının düzenleyen geçici 15. Madde değil tüm geçici maddeler de kaldırıldı.

ZORUNLU ASKERLİĞE DEVAM: Temel olarak devlet otoritesi yerine insan hak ve özgürlükleri hukuk devletini eksen aldığı gerekçeleriyle hazırlanan ve Sivil Anayasa olarak sunulan taslakta bu adlandırmaya tezat oluşturacak düzenlemeler de yer alıyor. Bunlar arasında en dikkat çeken düzenleme ise zorunlu askerlik maddesi. Mevcut anayasanın 72. maddesi vatan hizmeti başlığını taşıyor ve vatan hizmeti, her Türk`ün hakkı ve ödevidir. Bu hizmetin Silahlı Kuvvetlerde veya kamu kesiminde ne şekilde yerine getireleceği ve getirilmiş sayılacağı kanunla düzenlenir hükmünü içeriyor. Dolayısıyla cumhuriyet tarihi boyunca, bugün de askerlik hizmeti, zorunlu bir hizmet olarak kabul ediliyor. Yalnız insan hakları gelişimine paralel olarak hem dünyada hem Türkiye`de zorunlu askerlik uygulamasının bir hak ihlali olduğu yolunda güçlü görüşler bulunuyor. Demokratikleşme çabalarında zorunlu askerlik hizmetine son verilmesi hedefler arasında sayılıyordu.

Ancak sivil anayasa taslağında bu yöndeki taleplere sıcak yaklaşılmadı. Ve zorunlu askerlik düzenlemesi korundu.

GENELKURMAY BAKANLIĞA BAĞLANMADI: Aynı şekilde askerin siyaset üzerindeki etkisini azaltmak için Genelkurmay Başkanlığı`nın Milli Savunma Bakanlığı`na bağlanması önerisi de taslakta yer almayan düzenlemelerden biri oldu.

YENİ GEÇİCİ MADDELER: Mevcut anayasadaki tümü geçici maddeler kaldırılmakla birlikte yeni bazı geçici maddeler de yer veriliyor. Bunlar arasında bundan sonraki ilk milletvekili ve yerel seçimlerin ne zaman yapılacağına ilişkin madde ile üye yapıları ve görevleri yeniden düzenlenen Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay,YÖK, HSYK üyelerinin hangi sürede görevde kalacaklarına ilişkin düzenlemelerde geçici maddeler arasında yer alıyor.

Yeni haklar

Sivil anayasa taslağında ilk kez bazı temel haklarda anayasayla düzenlendi. Bunların arasında Bilgi Edinme Hakkı, ilk kez dilekçe ve başvuru hakkını yanına anayasal bir hak olarak eklendi.

KİŞİSEL BİLGİLERE SAYGI: Mevcut anayasada özel hayatın gizliliği ve bunun korunması, 20. madde düzenleniyordu. Ancak taslakta bu konuda Kişisel bilgilerin korunması başlığıyla ve bağımsız bir hak olarak şöyle düzenlendi:Madde 20- (1) Herkes, kendisiyle ilgili kişisel bilgi ve verilerin korunması hakkına sahiptir. (2) Bu bilgiler, ancak kişinin açık rızasına veya kanunla öngörülen meşru bir sebebe dayalı olarak kullanılabilir. Herkes, kendisi hakkında toplanmış olan veya kayıtlarda yer alan bilgilere erişme, bunlarda düzeltme yaptırma ve bu bilgilerin amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenme hakkına sahiptir.

ÇOCUK HAKLARI: Taslakta ilk kez bağımsız olarak yer verilen haklardan birisi de çocuklarla ilgili: Madde 44- (1) Her çocuk, kendi iyiliği için gereken himaye ve bakımdan yararlanma hakkına sahiptir. Çocuklar görüşlerini serbestçe açıklayabilir ve bu görüşleri kendilerini ilgilendiren konularda, yaşlarına ve olgunluklarına göre dikkate alınır. (2) Kamu veya özel kurum ve kuruluşlarca çocuklarla ilgili olarak yapılan eylem ve işlemlerde, çocuğun azamî iyiliği gözetilir. (3) Her çocuk, kendi menfaatine açıkça ters düşmedikçe, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir

YAŞAMA HAKKI: Anayasada ilk kez bağımsız olarak düzenlenen haklar arasında yaşama hakkı da şöyle düzenlendi, ve OHAL ve Sıkıyönetim dönemlerinde emirle adam öldürme yetkisine son verildi: Madde 15 (1) Herkes yaşama hakkına sahiptir. (2) Meşru müdafaa, yakalama veya tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, ayaklanma veya isyanın bastırılması hallerinde silâh kullanmanın kanunen zorunluluk haline gelmesi sonucunda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır

İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELE YASAĞI: Mevcut anayasada kimseye işkence ve eziyet edilemeyeceği 17.madde de ancak, sadece bir fıkra olarak düzenlenirken, bu yasak taslakta ilk kez bir bağımsız madde olarak ve şöyle düzenlendi: Madde 16- (1) Kimseye işkence ve kötü muamele yapılamaz. Kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tâbi tutulamaz. (2) Tıbbî zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; kimse rızası olmadan bilimsel ve tıbbî deneylere tâbi tutulamaz

MASUMİYET: Anayasada basın özgürlüğü ile ilgili düzenleme içine, soruşturma aşamasında içinde kimliklerin açıklanarak haksız yere mağdur edilmelerini önlemek amacıyla masumiyet karinesinin ihlaline yönelik yayın yapılamaz hükmü ilk kez eklendi.

Çevreye ayrı bölüm ve çocuk hakları geldi

`Sivil anayasa` taslağı metni hazırlayan Bilim Kurulu ile AKP Anayasa Komisyonu`nun ortak toplantısı öncesinde basına sızdı.
`Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Önerisi` olarak adlandırılan taslağın girişinde çalışmanın 8 Haziran 2007 günü Başbakan Tayyip Erdoğan`ın Prof. Dr. Ergun Özbudun`dan talebi üzerine hazırlandığı belirtiliyor. Girişte ayrıca taslakla ilgili 2 Ağustos 2007 günü Erdoğan`a sunuşu yapıldığı ve metnin 29 Ağustos 2007`de AKP Genel Başkan Yardımcısı Dengir Mir Mehmet Fırat`a teslim edildiği kaydediliyor.

Romen rakamları yok

Taslak yürülükteki Anayasa`dan sadece içerik açısından değil, biçimsel açıdan da büyük farklılıklar gösteriyor. Taslağın son bölümünde bu değişiklikler şöyle anlatılıyor:

1982 Anayasası`ndaki romen rakamlarının neden olduğu karmaşıklığın ortadan kaldırılması için `KISIM`, `BÖLÜM` ve `ALT BÖLÜM` gibi başlıklar kullanıldı.

Atıflardaki muğlaklığı kaldırmak için maddelerin fıkra ve bentleri numaralandırıldı. Bu sayede Avrupa ülkelerinde uygulanmakta olan sistemle uyum sağlandı.

Hak ve hürriyetler; `kişinin hakları ve hürriyetleri`, `siyasî haklar ve ödevler` ve `sosyal ve ekonomik haklar` şeklinde ayrıldı.

Çevreye ayrı bölüm

Çevre ve doğal kaynaklar konusu `Çevrenin Korunması ve Milli Servetlere İlişkin Hükümler` şeklinde özel bir kısım olarak düzenlendi.

`Ödevler` çıkarıldı

Otoriter ve devletçi felsefenin izlerini taşıyan 1982 Anayasası`nın `Başlangıç` kısmı tümüyle kalktı.

`Dili Türkçedir` ifadesinin başına `Resmi` ifadesi getirildi.

Yargı yetkisi ve görevinden söz edildi. Bu konuda `bağımsızlık` ve `tarafsızlık` prensibine yer verildi.

Temel hakların korunmasının `kural`, sınırlanmasının `istisna` olduğunu göstermek için `ödevler` kelimesi çıkarıldı, `temel hak ve hürriyetlerin kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva ettiği` hükmüne yer verilmedi.

Temel hak ve hürriyetleri kötüye kullanma yasağının, ifade özgürlüğünü keyfi şekilde sınırlandırmasın diye `faaliyetler` ibaresi yerine `eylemler` ibaresi konuldu.

`Kişisel bilgilerin korunması hakkı` ilk kez anayasaya girdi.

Haberleşme hürriyetini sınırlamada `İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir` hükmü çıkarıldı.

1982 Anayasasının 24. maddesinin son fıkrasında `din ve vicdan hürriyeti` için öngörülen özel `kötüye kullanma` (din istismarı) yasağı, sübjektif ve keyfi değerlendirmelere açık unsurlardan arındırıldı.

İfadeye BM kriteri

Birleşmiş Milletler ikiz sözleşmelerindeki `savaş kışkırtıcılığının engellenmesi, ayrımcılık, düşmanlık veya kin ve nefret savunuculuğunun önlenmesi` sebepleri, ifade hürriyetinin sınırları arasında sayıldı.

Basın özgürlüğü için `Tedbir yoluyla dağıtımın önlenmesi` usulüne son verildi. Soruşturma ve kovuşturma aşamalarında kişilerin kimlikleri açıklanmasın diye `masumiyet karinesinin ihlaline yönelik yayın yapılamaz` hükmü getirildi.

dil yargılanma hakkı anayasal hak oldu. Hak arama hürriyeti çerçevesinde `kanuni hâkim` ilkesi yerine, `tabii hâkim` ilkesi geldi.

`Türk vatandaşlığı` kenar başlığı `vatandaşlık` olarak değiştirildi. `Türk devleti` yerine, Türkiye Cumhuriyeti`ni ifade etmek üzere `Devlet` kelimesi tercih edildi. `Türk devleti` ifadesi yerine, `Türkiye Cumhuriyeti` ifadesi benimsendi. `Türk` kelimesinin etnik bir kümeye referans içermediğine açıklık kazandırmak amacıyla, 1924 Anayasası`nın formülasyonuyla, `Türkiye Cumhuriyetine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkese, din ve ırk farkı gözetilmeksizin Türk denir` tanımına yer verildi.

Yüksek öğretim elemanlarına siyaset serbestisi genişletildi.

Parti kapatmak zor

Partilerin kapatılması zorlaştırıldı. Partilerin `odak` olmasının şartları ağırlaştırıldı. Anayasa Mahkemesinin parti kapatabilmesi üye tamsayısının üçte ikisinin oyuna bağlandı. Partilerin mali denetimi, Anayasa Mahkemesi yerine Sayıştaya bırakıldı.

Bilgi edinme, anayasal hak.

Çocuk hakları, ilk kez anayasal güvenceye kavuşturuldu.

Eğitim ve öğrenim hakkı konusunda 61 anayasında bulunmayan ancak 1982`de konulan kısıtlayıcı unsurlar çıkarıldı. Kılık-kıyafet `bireysel hayat tarzının bir ifadesi` olarak nitelendirilerek eğitim hakkından yararlanmaya engel olamayacağı kayıt altına alındı.

TBMM ve yerel seçimleri dört yıla indirildi.

Milletvekili andındaki `toplumun huzur ve refahı, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerden yararlanması ülküsünden` ibaresi madde metninden çıkarıldı. `İnsan hakları`, milletvekillerinin üzerine and içecekleri değerler arasında sayıldı.

Suçüstü hali ile zimmet, ihtilas ve irtikap gibi yüz kızartıcı suçlar dokunulmazlık kapsamı dışında bırakıldı. Milletvekillerinin dokunulmazlıktan feragat edebilmelerine imkân sağlandı.

Dokunulmazlığı kaldırılan veya dokunulmazlıktan feragat eden milletvekillerinin yargılanmalarının tutuksuz ve yasama çalışmaları engellenmeyecek şekilde yürütüleceği hükme bağlandı. Vekiller hakkındaki ceza davalarının Yargıtayda görüleceği belirtildi.

Köşkün yetkisi Meclis`e

Cumhurbaşkanınca TBMM`ye tekrar görüşülmek üzere geri gönderilen kanunun Meclis tarafından aynen kabul edilirse kanunun Cumhurbaşkanınca üç gün içinde yayınlanması esası kabul edildi. TBMM Başkanı`na Cumhurbaşkanının onbeş gün içinde geri göndermediği veya yayınlamadığı kanunları yayınlama hakkı verildi.

Başkomutan`ın TBMM kapalıykan TSK`nın kullanılmasına karar vermesi Başbakanın teklifi şartına bağlandı.

TBMM`nin toplantı yeter sayısı, her tür toplantı için üye tamsayısının üçte biri (184) olarak belirlendi.

Gensoru oylamalarında Bakanlar Kurulunun düşürülmesi konusunda `yapıcı güvensizlik` ilkesi getirildi. Bakanlar Kurulunun düşürülmesi, TBMM`nin üye tamsayısının salt çoğunluğuyla yeni bir Başbakan adayı seçmesi şartına bağlandı.

Cumhurbaşkanına zırh

Cumhurbaşkanının Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları, bir daha görüşülmek üzere TBMM`ye geri gönderme yetkisi kaldırıldı.

Cumhurbaşkanının yetkileri, parlamenter rejim ilkeleri, yetki ve sorumluluğun paralelliği kuralı ve 1961 Anayasasınca benimsenen sistem esas alınarak düzenlendi.

Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler yargı denetimine açıldı ve Cumhurbaşkanının kişisel suçlarından dolayı yasama dokunulmazlığı hükümlerine tâbi olacağı hükme bağlandı.

Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanlarının seçim öncesinde çekilmesine ve yerlerine bağımsız kişilerin atanmasına dair hüküm kaldırıldı.

Bakanlar Kurulunun tüzük çıkarma yetkisi kaldırıldı.

MGK`da jandarma yok

Milli Güvenlik Kurulunun Başbakanın başkanlığında toplanması, Jandarma Genel Komutanının Kurul üyeliğinden çıkarılması ve Kurul gündeminin Başbakan tarafından belirlenmesi kabul edildi.

1982 Anayasasında yargı denetimi dışında tutulan Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler, Yüksek Askeri Şura ile Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu kararlarına karşı yargı yolu açık bırakıldı.

İstisnasız, bütün kamu görevlileri hakkında verilen disiplin kararları yargı denetimine açık tutuldu.

Rektörlerin doğrudan doğruya öğretim üyelerince seçilmesi esası benimsendi. YÖK`ün yetkisi koordinasyon ve planlama ile sınırlandı. Üyelerinin seçimi ve görev süreleri yeniden düzenlendi.

Adalet Bakanının HSYK başkanı ve üyesi olmasına son verildi. Kurulun seçimle gelen onaltı üyesinden beşinin TBMM tarafından beşinin Yargıtay ve Danıştay genel kurullarınca ve altısının da birinci dereceye ayrılmış adlî ve idarî yargı hâkim ve savcılarınca seçilmesi esası benimsendi. Üyeleri 4 yıl görev yapabilecek olan Kurul kararları yargı denetimine açıldı.

Sivile askeri yargı yok

Sivillerin Askeri mahkemelerde yargılanmasının önüne geçildi.

Anayasa Mahkemesi 8`i TBMM, 4`ü Yargıtay, 4`ü Danıştay ve biri de Sayıştay tarafından seçilecek 17 üyeden oluşacak. Üyelik süresi dokuz yılla sınırlandırıldı. İptal davası açma yetkisi, sadece Cumhurbaşkanına ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az onda biri oranındaki milletvekillerine tanındı.

Yüce Divan, Anayasa Mahkemesi ve Yargıtay`dan seçilecek üyelerden oluşan mahkeme olarak yeniden düzenlendi.

Yargıtay ve Danıştay üyeliği dokuz yılla sınırlandırıldı. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ile Başsavcıvekilini seçme yetkisi Cumhurbaşkanından alınarak Yargıtay üyelerine bırakıldı.

Askeri Yargıtay üyelerinin Cumhurbaşkanınca seçilmesi esası terk edildi. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kaldırıldı.

Sayıştay, yüksek mahkeme olarak kabul edildi. Kamu kaynağı kullanan tüm kurumlar Sayıştay denetimine tabi oldu.