Osmanlı Devleti o dönemin şartlarında sanayi devrimini gerçekleştiremedi. Gerçekleştirememesinin nedenleri arasında; tarım ve nüfus devriminin gerçekleştirilememiş olması, ekonomik ve sosyal yapıların dönüşüme kapalı olması, denizcilik faaliyetlerine yeterince ilgi gösterilmemesi, sanayi devrimi döneminde Osmanlı Devleti’nin gerekli reel ve finansal kaynağa sahip olmaması, yatırımlarda kullanılacak olan makine ekipmanların ithal ediliyor olması ve bu makineleri kullanacak nitelikli personelin olmaması, devlet erkanının giyim kuşam geleneklerindeki değişim batılı ürünler lehine dönerek yerli sanayiyi olumsuz etkilemesi, Osmanlı sanayinin tamamına yakının İstanbul ve çevresinde toplanması bu nedenle de ülkenin diğer kısımlarından yeterince katkı alınamaması ve bu bölgelerin refahtan yeterince pay alamaması, Osmanlı Devleti’nin o dönemlerde ürettikleri ürünlerin en büyük alıcısının yine devlet olması ve ürünlerin uluslar arası boyutta satışının gerçekleştirilememesi ve bu ekonomik sürecin ön görülememesi gibi nedenler sanayi devriminin yapılmamasının önündeki en büyük etkenlerdir.
Bahsetmiş olduğum tüm faktörler Osmanlı Devleti’nin sanayi politikalarını gerçekleştirememesinin nedenleri arasında yer almaktadır.
Bu nedenleri günümüz koşullarıyla değerlendirmek yanlış olacaktır çünkü o dönemin yaşam koşulları, kültürel yapısı, siyasi süreçleri ve ekonomik durumu topyekün değerlendirilmelidir.
Osmanlı Devleti’nin sanayi politikalarını zamanında gerçekleştirememesi günümüz Türkiye’sini de etkilemiştir. Geçmişten bu güne kadar olan süreçte yapılan sanayi hamleleri dönemin batılı ülkelerine bakıldığında başarılı olunmadığını göstermektedir.
Türkiye sanayi devrimini geçmişte darbeler, siyasi istikrarsızlıklar, dışa bağımlı ekonomi, ekonomik krizler yüzünden bir türlü gerçekleştirememiştir.
Avrupa’da kullanılan teknoloji ve güçlü ülkelerin Türkiye’ye karşı açıktan ve kapalı şekilde uygulamış oldukları yaptırımlar dışa bağımlı olan ekonominin tam anlamıyla sanayi devrimine adaptasyonunun olmamasını beraberinde getirmiştir.
Dünya akıllı teknolojileri konuşurken Türkiye mevcut durumda ticaret erbaplarının büyüme yönlü olarak teknolojiyi kullanması gerektiği algısını oluşturmaya çalışmıştır. Batılı ülkelere göre sanayileşme süreçleri ve günümüzdeki endüstri 4.0 sanayileşme süreci Osmanlı’dan süre gelen temel yapıdaki eksiklikler dolayısıyla biraz daha yama yöntemiyle giderilmeye çalışılmıştır.
Oysa üniversitelerin, liselerin ve diğer tüm eğitim ve öğretim kurumlarının eğitim yapısı geleceğin ön görüldüğü şekilde sürekli olarak yenilenmeli ve günün koşulları göz önünde bulundurularak değişime ayak uydurulmalıdır.
Endüstri devrimini tamamlamış ya da endüstri devrimi konusunda en başarılı olan ülkeler örnek alınarak sanayi politikaları yeniden düzenlenmelidir.
Sanayide bilgi ve teknolojiye dayalı yüksek katma değerli yerli üretimin geliştirilmesi, kaynakların etkin kullanılması, rekabetçi sanayi yapısına dönüşümün sağlanması, sosyal ve bölgesel gelişmeye katkı sağlayan ve nitelikli iş gücüne sahip sanayinin geliştirilmesi gerekmektedir.
Ülke ve millet olarak sanayi devrimini yakından takip edip bu dönüşümü tüm halkın yaşaması gerekmektedir. Bu nedenle de ilgili kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum örgütleri, ticari işletmeler bu süreçleri yakından takip etme motivasyonuna sahip olmalıdır. Devletin sanayi devriminin yakalanmasına yönelik yapılacak olan yatırımları büyük ölçüde desteklemesi ve bu işleri teşvik etmesi gerekmektedir.
Ar-Ge yatırımlarına Türkiye’nin çok geç önem vermesi ve ara malı üretiminin bir türlü arttırılamaması Türkiye’de sanayinin hedeflenen noktalara ulaşamamasına neden olmuştur. Bunlarla birlikte uzun yıllar teşvik sisteminin yanlış bir şekilde işletilmesi, bazı sektörlerin dış rekabete karşı olması ve gerekenden çok fazla korunması, şirketlerin kurumsal yönetimindeki yenilikçi girişimcilerin azlığı gibi nedenlerle de sanayideki gelişim ve yüksek katma değer artışı gerçek potansiyelinin çok altında gerçekleşmiştir. Türkiye bu ve buna benzer birçok etken yüzünden sanayi devrimini gerçekleştirememiştir.
Türkiye’nin uzun vadeli ekonomik hedeflerine ulaşabilmesi ve sanayi devrimini gerçekleştirebilmesi için sanayi ve teknoloji alanında ciddi yatırımlar yapması gerekmektedir. Yerli otomobil ve savunma sanayi gibi alanlarda atılan adımlar Türkiye’nin sanayi devrimindeki açığı kapatması açısından olumlu yatırımlardır.
Türkiye’nin uygulanan politikaların etkinliğini ölçecek şekilde somut performans kriterlerinin mevcut olduğu veri bankalarının kurulması gerekmektedir.
Sözde değil özde etkili ve temelleri sağlam olan projeler hayata geçirilmelidir. Bunu başaramazsak 2. makine çağını da kaçırmış oluruz. Bu ülke siyasilerin kavgası yüzünden artık bir sanayi devrimini daha tarihe gömmek istemiyor.
