‘Doğal olayları önlemek mümkün değildir. Ancak doğal afetleri önlemek veya azaltmak mümkündür. Bunun için şehir planlamasının siyasetin ve popülist politikaların önünde gitmesi gerekir’
50 yıl öncesine göre şehirleşme adına yüksek binalarla aşırı şekilde yüklenmiş Trabzon’un geçmişte tarım yapılan yamaçlarının heyelan tehlikesi ve riski her geçen gün artmaktadır.
Yılda 0,6 mm yükselen, yaklaşık 20km uzunluğunda, 300-400 m yüksekliğindeki Trabzon’un bloklu yapıdaki Boztepe Sırtı ve yamaçları doğal bir heyelan bölgesidir.
50 yıldan bu yana hızla artan nüfus’a karşılık gelen çarpık şehirleşme, imarı kontrolsüz heyelan bölgesindeki yüksek ve çok katlı binalarla gerçekleştirilmiştir.
Heyelanlı yamaçlarda aşırı yükleme şeklinde inşa edilen her bir bina, hem heyelan tehlikesini hem de heyelan riskini ( olabilecek can ve mal kaybı) o denli artırmıştır.
Günümüzde süre gelen popülistik şehirleşme anlayışıyla önümüzdeki yıllarda ilin heyelan tehlikesi ve riski daha da artmaya devam edecektir.
TRABZON NİÇİN HEYELAN BÖLGESİDİR?
Trabzon ili 6 basamak şeklinde faylarla yükseltilmiş eski sahil plajı ( denizel taraçalar) düzlükleri üzerine kurulmuş bir ildir.
Yaklaşık 20 km uzunluğunda, doğu-batı doğrultusunda uzanan 400 m yüksekliğindeki Boztepe Sırtının denize bakan yamaçları farklı üç doğrultudaki faylarla bölünerek bloklu bir yapı kazanmıştır. Bu bloklar yerçekimi nedeniyle durağan değildirler.
50 yıl öncesi bölgenin en önemli tarım alanı olan bu yamaçlar günümüzde plansız ve kontrolsüz bir şekilde aşırı bina yüklemesiyle heyelanlı yerleşim alanına dönüşmüştür.
HEYELANI OLUŞTURAN DOĞAL NEDENLER
Gravite (yer çekimi ), tektonik yapı, aşırı yağış ve yeraltı su seviyesi yüksekliği, kayaçların özelliği, olası deprem sarsıntısı, il genelinde eski ve güncel heyelanları oluşturabilecek doğal nedenlerdir.
Bu heyelan sahaları 1970’ lı yıllarda Maden Tetkik ve Arama Kurumu tarafından
Haritalanmış, 2010 yılında ise tarafımızdan hava ve uydu fotoğraflarıyla güncellenerek ‘Trabzon un Doğal Afet Potansiyeli’ adlı bir harita oluşturulmuştur.
Bu haritaya göre Trabzon ili batıdan doğuya doğru faylarla blok haline getirilmiş Yıldızlı, Akyazı, Beşirli, Erdoğdu, Boztepe, Pelitli gibi 6 heyelan bloğu içermektedir.
Bu heyelan bloklarından en riskli olanları Beşirli ve Akyazı heyelan sahası bloklarıdır.
GÖZARDI EDİLEN DEPREM GERÇEĞİ VE HEYELAN TETİKLENMESİ!
Doğu Karadeniz sahili deprem kuşağı içersindedir. 2019 AFAD Deprem Tehlikesi Haritasına göre Trabzon – Rize sahilinde olması mümkün en büyük deprem M6,6 dır ( g= 0,2-0,3).
Orta büyüklükteki bir depremin oluşturacağı yer sarsıntısı bölgesel ölçekte heyelanların hareketlenmesine, sıvılaşmaya ve deprem büyütmesine neden olabilecektir.
Şekil: Trabzon-Rize istikametinde uzanan gravite anomalisi şelfteki derin bir havzayı (mavi renk) güneyden sınırlayan fayların oluşturduğu bir sırta karşılık gelir. Sırtın üzerinde görülen mikro depremler (Kandilli, 1960-2022) ise sırtı oluşturan denizaltındaki ve kıyıdaki fayların aktif olduğunu gösterir.
Şekil: Doğu Karadeniz sahili deprem kuşağı içersindedir. AFAD Deprem Tehlikesi Haritasına göre Trabzon – Rize sahilinde olması mümkün en büyük deprem M 6,6 dır ( g= 0,2-0,3). Orta büyüklükteki bir depremin oluşturacağı yer sarsıntısı bölgesel ölçekte heyelanların hareketlenmesine neden olabilecektir. Şekilde Trabzon yakınlarında olan 4-5 büyüklüğündeki depremlerin deprem odak mekanizmaları çözümü verilmiştir ( Y. Bayrak ve diğ.)
HEYELANI TETİKLEYEN YAPAY NEDENLER
Heyelanlı yamaçları çok katlı yüksek binalarla aşırı şekilde yüklemek, bölgedeki drenaj ağlarını ve bitki örtüsünü yok ederek yer altı su seviyesini yükseltmek, heyelan sahalarını harekete geçiren temel yapay nedenlerdir.
Başka deyişle kontrolsüz, kısıtlamasız imar planı doğal heyelan olayını doğal afete dönüştürmektedir.
Şekil: Trabzon ilinde kar erimeleri ve yeraltı suyunun yükselmesi nedeniyle oluşmuş güncel bir heyelan.
BEŞİRLİ HEYELAN SAHASININ TEHLİKE VE RİSKİNİ NASIL AZALTABİLİRİZ?
Beşirli yöresindeki heyelan tehlikesini ve riskini en aza indirebilmek için:
* Beşirli Çanağının sırtlarına düşen yağmur suları bölgede oluşturulacak olan enine ve boyuna yüzey drenaj ağı ile yerleşim alanından uzaklaştırılmalıdır.
* Beşirli Çanağına girebilecek suların önemli bölümü batıda Kirli Dere, doğuda ise Kisarna Deresi ile deşarj edilebilir.
* Su girişi önlenmiş olan Beşirli Yerleşim Alanında yeraltı su seviyesi önemli miktarda alçalacağı için kitle kayma riski de o ölçüde azalmış olur.
* Şiddetli yağışlarda yüzey drenaj ağı nedeniyle su girişi ve suya doygunluğu önlenmiş, bu nedenle de ağırlaşmamış potansiyel heyelan blokların kayma olasılığı da azaltılmış olur.
* Yerleşim alanındaki daha küçük ve susuz dereler inşaat malzemeleri ile doldurulmuştur. Bu derelerin ıslahı gerekmektedir.
* Yamaçların teraslama yöntemiyle eğimi azaltılmalıdır. Ayrıca potansiyel heyelan sahaları derin köklü ağaçlar ile ağaçlandırılarak olasılı kitle hareketleri önlenmelidir.
* Beşirli yerleşim sahasının daha üst kotlara doğru gelişmesiyle kitle hareketlerinin daha da etken hale geleceği unutulmamalıdır.
