Çok gezenin çok bildiği zamanlarda Evliya Çelebi 50 yıla yakın diyar diyar gezdi. Okuyarak gezenler daha çok bildiği için gezerken okumayı da ihmal etmedi. Gezmeyip değerli Seyahatnamesi'ni okuyanlar ise zaman zaman hayrete düştü. Bizi de şaşırtıp güldürdüğünden ötürü, "Rahmetliyi nasıl bilirdiniz?" diye soranlara "Âlem adamdı." dediğimiz olmuştur.

Ilıbat Suyu'nun sabahtan öğleye dek yukarı, öğleden sonra aşağı aktığını söyleyen odur. Kadı sicillerine bakıp Süphan Dağı'nda 40'ız doğum gördüğünü söyleyen odur. Kalmuk insanlarını 300 yaşına dek yaşatan da o...

Gezginimiz, bir Balkan köyünde bir Bulgar keferesine konuk olur. Hanedeki yaşlı karı efsun yapar; kendisi tavuğa, yanındaki çocuklar civcive dönüşür. Evliya'nın da burnundan kanlar boşanır. Hadiseyi tanıklarıyla anlatıyor gezginimiz.

Mehemmed Paşa ile Azak Kalesi'nden Dersaadet'e dönerlerken Koban Nehri henüz donmamıştır. Bir Tatar gelir; at, kürk ve para karşılığında sihir eyleyip suyu dondurur da arabalarını buzun üzerinde sürüp karşıya geçerler. Koca adam, Enderunlarda okumuş, bizlere yanlış bilgi verecek değil.

Turhal'da bir kızcağız fil doğurduğunda subaşının buyruğuyla hayvancağız öldürüldü, kız ile anası hapse atıldı. Köylü bu durumdan şikâyetçi olduğunda Murtaza Paşa bu konuyu Evliya Çelebi'ye ısmarladı.

"Ben kimin hakkından geleyim, benim sultanım? Rabbilâlemin yaratma hikmetini göstermek için böyle etmiş. Lakin bu sırrı açıklarsanız bütün dünyada 'Osmanoğlu vilayetinde avratlar fil doğururmuş' diye dillerde destan olur. Siz bu meseleyi görmezden gelin, dedim...”

Evliya'mız olanı biteni aktardıktan sonra gözümüzün içine baka baka der ki: "Tanrı’nın sırrıdır, bu hâl böyle olup gözümüzle görmüşüzdür…"

Hakir, bu yaşıma dek Çelebi'nin anılarına hakikat adına fazla iltifat eylemedim. Şimdi 4 asır sonra yaşadıklarımıza ve bize “doğru” adına okunan mavallara bakınca ol hikâyeler pek masum ve makul gelmeye başladı bana…