AKYAZI DOLGU MODELİ NASIL OLMALI
‘Denemek ve yapmak bilmekten daha iyidir’
Aşağıdaki makale, dünyanın değişik bölgelerinde yapılmış deniz dolgusu alanlarının çevredeki etkilerini konu alan bilimsel makalelerin Trabzon-Akyazı dolgu sahası üzerindeki uyarlamalarını kapsar.
ÖZET: Başta Çin, Malezya, Japonya, Hollanda, İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere büyüyen ancak yeterli kullanım arazisi olmayan sahil şehirleri ‘ denizden yer kazanma’ (reclamation) yöntemini kullanmaktadırlar.
Ancak dolgudan sonra deniz dolgusu alanının büyüklüğüne bağlı olarak çevrede önemli mühendislik problemlerin ve ekolojik değişimlerin olduğu da bir gerçektir.
Bu nedenle sahillerin korunması, çevre ekolojik düzenin bozulmaması ve yeraltı su seviyesinin olumsuzluklara neden olmaması için dolgu alanın büyüklüğü ve projesi yöreye özgü bir şekilde planlanır ve yapılır.
Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi yaklaşık 1km boyunda, 660m eninde planlan Trabzon-Akyazı dolgu alanı bir set gibi sahile bitişik yapılırsa yamaçlardan serbestçe denize boşalan yeraltı suyu kısmen engelleneceği için Akyazı sırtlarında ve deniz dolgu alanında yeraltı su seviyesi zamanla (10-20 yıl) yükselebilecektir.
Denize doğru 500m genişliğindeki bir dolgu alanı zamanla dolguyu oluşturan kayaçların geçirimliliğine bağlı olarak bölgedeki yeraltı su seviyesinin 10m ile 30m arasında yükselmesine neden olabilir. Yükselen yeraltı su seviyesi:
· Akyazı sırtlarında heyelanların ve akmaların, taşkın ve sellerin daha da artmasına
· Rize’de olduğu gibi dolgu alanı üzerindeki tesislerin temeline giren suyun kolonlardaki demir paslanmasına ve binanın taşıma gücünün azalmasına neden olabilir.
Yeraltı su seviyesinin yükselmesine bağlı olarak gelişebilecek bu tür olumsuzlukları önlemek için Akyazı dolgu alanı ön projesinde de görüldüğü gibi karaya bitişik bir set gibi değil, yeraltı suyunun denize serbestçe boşalabileceği sahile çok yakın bir ada şeklinde planlanmalıdır.
DOLGUDAN ÖNCE DURAYSIZ AKYAZI SIRTLARI: T’lerin görüldüğü alan Trabzon- Akyazı dolgu sahasıdır. Dolgudan önce Akyazı sırtlarına düşen yağmur yeraltı suyu olarak hiçbir engel olmadan denize boşalmaktadır. Dolgu yapıldığında yeraltı su akışının denize akışı büyük ölçüde engellenecek ve yer altı su seviyesi yükselecektir. Büyük eğim, gevşek zemin, faylı ve kırıklı yapı, aşırı yağış Akyazı sırtlarında akma ve heyelanlara neden olmaktadır. Olasılı yeraltı su seviyesinin yükselmesiyle bu tür kitle hareketleri daha da artabilir.
AKYAZI’DA DOLGU SAHİLE BİTİŞİK YAPILMAMALIDIR: Akyazı yamaçlarına dayandırılmış deniz dolgusu (yaklaşık 1-1.5km boyunda 600m eninde) yamaçlardan denize doğru boşalan yer altı suyunu bir baraj gibi engeller ve yer altı su seviyesinin yükselmesine neden olabilir. Bunun sonucu olarak da zamanla ( 10-20 yıl sonra ) suya doygun yamaçlarda heyelan, sel gibi olaylarda artma gözlenebilir. Ayrıca Rize dolgu sahasındaki binaların temellerinde olduğu gibi dolgu üzerinde kurulan stat ve diğer tesislerin temellerine sızan yükselmiş su temel kolonlardaki demirin paslanmasına ve binanın taşıma gücünün azalmasına neden olabilir.
DOLGU SAHİLDEN UZAK OLMALIDIR: Karadeniz’in kuzeyinde Soçi de 2014 kış olimpiyatlarına yetiştirilmeğe çalışılan Fedarasyon Adaları. Akyazı’dan 4-5 kere daha büyük olan Soçi dolgu sahası ekolojik dengeyi bozmamak, sahili korumak ve yeraltı su seviyesini hem sahil yamaçlarında hem de dolgu alanında yükseltmemek için sahilden açıkta tasarlanmıştır. Ada ile ulaşım iki yer altı tüneli ve bir yer üstü köprüsü ile sağlanmaktadır.
SAHİLDEN UZAKTA JAPONYA’NIN KANSAİ HAVA ALANI: Şehirden yeraltı tünelleri ve köprü ile ulaşımı sağlanan hava alanı 18-20m su derinliğinde kurulmuştur. Hava alanın sahile uzaklığı 5km kadardır.
AKYAZI DA YERALTI SU SEVİYESİ 10-30m YÜKSELEBİLECEKTİR
DOLGUDAN ÖNCE (a) VE SONRA (b) AKYAZI DA OLASILI YERALTI SU SEVİYESİ YÜKSELİMİ: Dolgudan önce (a): Yamaçlardan süzülen yeraltı suyu serbestçe denize boşalmaktadır. Kesitin sol tarafı Akyazı sırtlarını, sağ tarafı ise Karadeniz’i temsil etmektedir.
Dolgudan sonra (b): Dolgunun denize doğru genişliği (500m), dolguda kullanılan kayaçların geçirimliliğine bağlı olarak yeraltı su seviyesi 10-30m yükselebilecektir. Yeraltı suyunun denize boşalmasını baraj gibi engelleyen zamanla oturmuş dolgu yeraltı suyunun daha da yükselmesine, Akyazı yamaçlarında heyelan ve sellerin artmasına, dolguda ise stat temeline sızabilecek suyun kolonlardaki demirin paslanmasına, stadın taşıma gücünün azalmasına neden olabilecektir. Bu nedenle Akyazı Dolgusu yeraltı suyu denize serbestçe boşalacak şekilde kıyıdan uzak yapılmalıdır. Dolgunun zamanla daha ileri derecede oturmasıyla geçirimsizliği daha da artacağından yer altı su seviyesi yükselimi de hızlanabilir.
Sonuç: Doğadan kazanılan çok değerli arazilerin her zaman bir bedeli vardır.
Dolgu yapılmadan önce dolgunun oluşturacağı mühendislik ve çevre sonuçları dikkate alınarak uygun dolgu modeli oluşturulmalıdır.
Prof.Dr. Osman BEKTAŞ
