Trabzon’un 20. Yüzyıl öncesi sahip olduğu ticari önemini bu gün büyük ölçüde kaybetmiş olmasının ana nedeni Gürcistan Poti limanın öne çıkmasıyla Trabzon’un uzak doğu taşımacılık ağının dışına itilmesidir.
İşte Bu oyun bozulmalıdır!
Uluslar arası hava, deniz, tren, kara entegre taşımacılık sistemini kuramamış Trabzon’un kalkınması ve sosyoekonomik yönden gelişmesi beklenemez.
18. yüzyılda Trabzon-Erzurum-Tebriz ipek yolu üstünlüğünü 19 yüzyılda Poti-Tiflis-Tebriz hattına kaptıran Trabzon’un Bağdat-Trabzon demir yolu projesinin gerçekleşmesiyle eski rolünü yeniden kazanması mümkündür.
Bağdat-Trabzon demir yolu projesinin bir parçası olan ‘Erzincan-Trabzon Demir Yolu Projesi’ salt coğrafik ve ulaşım mühendisliği kriterlerinden dolayı tartışmaya ve spekülasyonlara açık 6 güzergah seçeneğini öne çıkarmıştır.
Seçenekleri daha da sınırlamak amacıyla mühendislik kriterlerine ek olarak ‘Trabzon Büyük Şehir Taşıma Stratejisi’ içerisinde ‘Demir Yolu Yararlanma Stratejisi’ de dikkate alınmalıdır.
Bu bağlamda ilin yakın doğusunda kurulması mümkün uluslar arası entegre taşımacılık sistemi değerlendirildiğinde Yanbolu Çayı (Arsin)-Maden Köy-Erzincan hattının en uygun seçenek olduğu sonucuna varılır.
İRAN TRANSİT YOLUNDA TÜRK-RUS REKABETİ
1774 Kaynarca Antlaşmasından sonra Karadeniz Osmanlı gölü olmaktan çıkmış uluslar arası ticarete açılmıştır. Bu nedenle İran transit yolunda günümüze dek gelen Türk-Rus rekabeti başlamıştır. Ruslar 1872 yılında Poti Limanını ve Tiflis demir yolunu yaparak Tebriz’e kadar entegre taşımacılık sistemini yerleştirmişlerdir. Buna karşın Türkler, geleneksel olarak Trabzon- Erzurum-Tebriz karayolunu taşımacılıkta kullanmağa devam etmişlerse de ucuz taşımacılıkta Ruslarla rekabet edemememişlerdir.
Poti limanını Tiflise bağlayan demir yolu Ruslar tarafından yaklaşık olarak 140 yıl önce yapılmasına karşın Türkiye henüz Trabzon limanını güney yerleşim birimlerine bağlayabilecek demir yolu ulaşım ve taşıma sistemini kuramamıştır.
Bu durum ise taşımacılıkta yıllardır süre gelen asimetrik bir rekabet ortamının oluşmasına neden oluşturmuştur.
İşte bu oyun bozulmalıdır!
Günümüzde Trabzon’un ticari önemini yitirmiş olmasının en önemli nedeni uzak doğuya olan kuzey ve güney ulaşım ve taşıma ağının dışında bırakılmış olmasıdır.
BU OYUN BOZULMALIDIR!
Yukarıdaki haritada görüldüğü gibi günümüzde İstanbul Türkmenistan arasında kuzey ve güney olarak iki ayrı taşıma güzergahı mevcuttur.
KUZEY TAŞIMA SİSTEMİ (İstanbul- Poti- Azerbaycan- Türkmenistan) deniz, tren, kara taşımacılığı şeklinde entegre bir sistem olup, Gürcistan’ın Poti Limanı Doğu Karadeniz de deniz taşımacılığının tren taşımacılığına dönüştüğü bir yerdir.
GÜNEY TAŞIMA SİSTEMİ (İstanbul- Van- İran- Türkmenistan) entegre taşıma sistemi olmayıp bütünüyle kara taşımacılığı üzerine kurulmuştur.
Bu nedenle güney taşıma sistemi taşıma ücreti açısından daha ucuz olan kuzey entegre taşıma sistemiyle rekabet edecek özellikte değildir.
İşte bu oyun bozulmalıdır!
NASIL?
Bağdat-Trabzon demir yoluna ek olarak Trabzon’un yakın doğusunda Poti limanına alternatif olabilecek büyük bir liman ve otobüs terminali kazanımıyla güney taşıma yolu da kuzey taşıma yolu gibi entegre bir taşıma (deniz, tren, kara) güzergahına dönüştürebilir.
Başka deyişle yıllardır süre gelen uzak doğu taşımacılığında TRABZON’UN DIŞLANMIŞLIĞI son bulabilir.
Bunun içinde bölge insanlarının tren yolu alternatif güzergahlarını konu alan kısır tartışmalar yerine büyük ölçekli düşünüp ortak çıkarlar doğrultusunda ortak fikir üretmeleri, ortak hareket etmeleri gerekmektedir.
UZAK DOĞU TAŞIMACILIĞINDA TRABZON LİMANI POTİ LİMANINA ÖZDEŞTİR
Erzincan –Trabzon demir yolunu yararlanma stratejisi açısından küçük ve büyük ölçekte düşünmek mümkündür. Trabzon demir yolu küçük ölçekte Türkiye’nin güneydoğusunu Karadeniz’e bağlayan önemli bir yol olarak kabul edilebilirse de, büyük ölçekte Orta Doğuyu Trabzon üzerinden Avrupa’ya bağlayan ulaşım ve taşımacılık yoludur.
Bir bakıma Trabzon-Bağdat demir yolu Kafkas Dağlarını kat ederek Hazar Denizini Karadeniz’e bağlayan ve Gürcistan’ın Poti Limanına ulaşan demir yoluna özdeştir.
Ancak bu günkü haliyle Trabzon limanı gerek kapasite gerekse entegre taşımacılık açısından Poti limanıyla rekabet edecek düzeyde değildir.
İşte bu oyun bozulmalıdır!
Trabzon’un kaderini değiştirebilecek Bağdat-Trabzon demir yolu İstanbul-Türkmenistan arasındaki tek düze kara taşımacılığını entegre ( deniz, tren, kara ) taşımacılına dönüştürebilir.
TRABZON ENTEGRE TAŞIMACILIK SİSTEMİNİ OLUŞTURMALIDIR
Büyük şehir Trabzon, endüstri ve toplum için birleştirilmiş yük ve insan taşımacılığı açısından sürekliliği sağlayan birbirleriyle kısa mesafede bağlantılı ve kolay ulaşılabilen tren, liman, hava alanı, otobüs terminalini birlikte değerlendirerek, entegre taşımacılık anlayışını benimsemek zorundadır.
Başka deyişle güneydoğu veya orta doğudan gelen yük en kısa zamanda güvenli ve kolay bir şekilde limandaki gemiye aktarılmalı veya trenden inen yolcular hava alanındaki uçaklara, otobüs terminalindeki otobüslere en kısa zamanda transfer edilebilmelidir.
Trabzon Büyük Şehir olmanın gereği doğrultusunda artan nüfus ve büyüyen ekonomiye bağlı olarak entegre taşıma sistemindeki kapasite, maliyet, hız ve güvenlik unsurlarını büyük şehir planlamasına mutlaka yansıtmalıdır.
TRABZON’NUN YAKIN DOĞUSU ENTEGRE TAŞIMA MERKEZİ OLMALIDIR
Büyük şehir Trabzon entegre taşımacılık sistemini, hava alanı, tren istasyonu, liman ve otobüs terminalini şehrin doğusunda ön görülen 25-45km yarı çaplı büyüme alanı içerisinde oluşturmak zorundadır.
Bu ilke doğrultusunda Cumhuriyet Dönemi kazanımlarından olan Trabzon limanı gerek kapasite, gerekse konum açısından büyük şehrin ekonomik beklentilerini tam olarak karşılayabilecek ve Poti limanıyla rekabet edebilecek düzeyde değildir.
Bu günkü limana ek olarak şehrin doğusunda ikinci bir yük ve yolcu limanın yapılması kaçınılmazdır.
Yine büyüyen şehrin merkezinde kalan otobüs terminalinin de aynı gerekçelerle şehrin doğusuna taşınması gerekmektedir.
Özetle, Orta Doğu - Doğu Anadolu kara taşımacılığının deniz taşımacılığına dönüştüğü yer olan Trabzon’un ekonomik, sosyal ve çevre girdilerini desteklemesi için entegre taşıma sistemini benimsemesi ve planlarını şimdiden yapması gerekmektedir.
ERZİNCAN-TRABZON DEMİR YOLU SEÇİMİ NASIL OLMALI?
Yersel ve bölgesel yararlanma stratejisine sahip Erzincan- Trabzon demir yolu güzergahını salt coğrafik koşullar veya ulaşım mühendisliği kriterlerine göre değerlendirmek mümkün değildir.
Erzincan-Trabzon demir yolu hattı Trabzon’un yakın doğusunda oluşturulması gerekli entegre taşıma ve ulaşım sistemi ( hava, deniz, tren, kara ) açısından en uygun mühendislik ulaşım seçeneği (Arsin)-Maden Kköy-Erzincan hattı olmalıdır.
Bu nedenle kuzey-güney doğrultulu 6 demir yolu güzergahı üzerinde kısır tartışmalar süre gelmektedir.
Oysa Doğu Karadeniz Bölgesinin sosyal ve ekonomik dinamiği olan ve büyük şehir olma yolundaki ‘Trabzon ilinin entegre taşıma sistemi’ güzergah seçimi açısından en önemli bağlayıcı rolü oynar.
Bu zorunluluk dikkate alındığında Trabzon için önerilen 6 demir yolu hattından en uygun olanı ARSİN ( Yanbolu Çayı- Maden Köy ) hattı olduğu anlaşılır.
Esen kalın
Prof.Dr.osman BEKTAŞ
